120 nationaliteiten triggeren. Demos sprak met Frank Verreycken, deskundige collectiemanagement en diversiteit van bibliotheek Vilvoorde

Bibliotheken zijn op zoek naar een toekomst en een nieuw publiek. En als het even kan mag daar ook een pak e-inclusie, diversiteit, participatie en ontmoeting bijzitten. In Vilvoorde pakken ze de uitdagingen laagdrempelig en kleinschalig aan. Een blinkend nieuw gebouw zit er niet meteen in, dus moest de  verandering van binnenuit komen. Frank Verreyken, deskundige collectiemanagement en diversiteit, leidt rond en vertelt.

Bib wordt hangplek

Een paar jaar geleden dreigde de bibliotheek van Vilvoorde een hangplek te worden. Net iets te bruisend. Frank Verreyken beschrijft hoe de overlast van een groep jongeren van Marokkaanse afkomst ervoor zorgde dat de bibliotheek het geweer van schouder veranderde om met de superdiversiteit in Vilvoorde om te gaan. ?'Het personeel wist zich geen raad met deze assertieve en aandachtzoekende jongeren. We belegden eerst overlastvergaderingen met de stad, met de politie, preventiewerkers. Maar alles ging richting repressie, met agenten die dagelijks over de vloer kwamen met honden, stadswachten die dachten dat ze plots politieagenten waren. Dat leidde natuurlijk tot een totaal tegenovergestelde reactie. We zijn onze aanpak dan volledig gaan herdenken. Ik heb de politie op een bepaald moment geweigerd in de bib. We zijn, heel gewoon, beginnen lezen en studeren. We hebben contacten gelegd met leerkrachten, jeugdwerkers, psychologen. We trokken zelfs naar Amsterdam en Rotterdam om te kijken hoe zij met deze problemen omgaan. Experten gaven mij het advies: ?Probeer contact te leggen met de lokale gemeenschappen.? We moesten als bibliotheek duidelijk meer doen dan het probleem met de jongeren oplossen. 

Outreachend werken

Door in samenwerking met andere partners die moeilijke bereikbare doelgroepen wel bereiken, kan ook een bibliotheek outreachend werken. Stap één voor de bibliotheek van Vilvoorde was investeren in samenwerken met doelgroepen en met zoveel mogelijk relevante partners. Frank Verreycken verduidelijkt: ?Dankzij een samenwerking met de dienst maatschappelijke integratie en de moskeeën hebben we de eerste vrouwen van Marokkaanse afkomst kunnen verwelkomen. We zijn in eerste instantie Arabische tijdschriften gaan aankopen die vrouwen van Marokkaanse afkomst aanspreken. Opeens kwam er een nieuw publiek over de vloer en dat was wel wennen voor het personeel.? 

Ondertussen heeft de bibliotheek een uitgebreid netwerk van partners uitgebouwd: VDAB, de lokale overlegplatforms, de scholen, het Integratiebureau, Kind & Gezin, het gezondheidscentrum, de onthaalmoeders, de armoedewerkgroep. ?Waar wij ook op hamerden was de samenwerking met andere stadsdiensten. Maar dat lukte minder goed. Nu werken we vrij goed samen met jeugd, sociale zaken, maatschappelijke integratie (nu samenleving), flankerend onderwijsbeleid. De samenwerking met de cultuurdienst is iets moeilijker.?

Voorlezen in de thuistaal

De bibliotheek van Vilvoorde zet actief in op leesbevordering en leescultuur. Vandaar startten ze een paar jaar geleden met het Tareko project, een taalreiskoffer die de taalontwikkeling bij anderstalige kinderen stimuleert. Kinderen die hun moedertaal goed spreken, zetten veel makkelijker de stap naar het leren van een tweede taal. 
Frank: ?Een van de vrijwilligers van de bib, Hayat, een toen werkloze pedagoge, trok Kind en Gezin om daar het aanbod van de bibliotheek bekend te maken. Ze kon in Frans, Nederlands of Arabisch de uitleg doen. De moeders reageerden positief en bovenal verbaasd dat de bibliotheek zoveel aandacht heeft voor andere talen en culturen. We vinden het als bibliotheek belangrijk dat kinderen hun moedertaal kunnen ontdekken in de bibliotheek. Daarom wordt er geregeld voorgelezen in andere talen zoals het Arabisch, Turks of Engels. Zo belichten we ook de cultuur, van de talen waarin wordt voorgelezen, op een positieve manier. Op zo?n zaterdagvoormiddag zitten al die ouders daar samen, vanuit divers nationaliteiten, in een gemoedelijke warme sfeer. Eerst wordt in de oorspronkelijke taal voorgelezen, daarna in het Nederlands. Soms bellen mensen me hierover met vragen, maar ook negatieve reacties over bijvoorbeeld voorlezen in het Arabisch. Dan is het kwestie van de telefoon niet dicht te gooien, maar goed uit te leggen waarom we die keuze maken vanuit de bibliotheek. Vaak reageren mensen daar toch begrijpend op.?

Buitenschoolse leerplek

De jongeren waarmee het allemaal begon zijn ondertussen een belangrijke focus in de biblliotheekwerking geworden. Frank: ?Veel sociaal kwetsbare jongeren hebben thuis geen computerverbinding of geen eigen plek om te studeren. Evengoed hebben veel jongeren de computer nodig om te solliciteren. De bibliotheek van Vilvoorde wilde op die nood inspelen met een eigen jongerenlokaal. Voor naschoolse begeleiding en toezicht zorgen dan vrijwilligers en organisaties. Wij bieden de infrastructuur aan, maar kunnen niet instaan voor constante  begeleiding. 

Er moeten ook meer computers komen, want we kunnen momenteel absoluut de vraag niet aan. Een constante leidraad is een klantvriendelijke en respectvolle benadering van alle jongeren. Soms krijgen we ook heel jongere kinderen over de vloer, kinderen van zes tot zeven jaar, die zitten hier soms onbegeleid de hele dag.  Het concept bibliotheek is bij die gezinnen niet gekend. We proberen dan toch op één of andere manier het gesprek aan te gaan met het gezin.?

Ondertussen is de bibliotheek in Vilvoorde uitgegroeid tot een buitenschoolse leerplek. Met het Taalpunt als locomotief. Ondanks de relatief kleine ruimte, nodigt de bib uit om te lezen, te studeren, te werken en om rond te hangen en inspiratie op te doen. Frank: ?De Antwerpse openbare bibliotheken ontwikkelden het concept en de lay-out van het Taalpunt Nederlands. Wij mochten hun materiaal gebruiken. We kregen ondersteuning van de Provincie Vlaams-Brabant en het Huis van het Nederlands Vlaams Brabant om met ons eigen Taalpunt te starten. In het Taalpunt Nederlands vind je boeken en cd-roms, alle materialen om Nederlands te leren, woordenboeken, luisterboeken, nederlands gesproken films op dvd, leesboeken in eenvoudige taal, informatieve boeken over de samenleving in Vlaanderen, materiaal van Ella vzw rond hoofddoeken op het werk, buitenshuis werken, ? Er is ook een Taalpunt junior met aangepast materiaal voor jongeren om de taal te leren. Evengoed zijn er kinderboeken in de eigen moedertaal die ouders kunnen voorlezen.?

Minder collectie, meer connectie

In hoeverre is de bestaande collectie nog een belangrijke peiler van de bibliotheek in Vilvoorde? Moet die veld ruimen voor het Taalpunt? Toch niet, zo blijkt, maar de manier waarop een collectie wordt samengesteld is beslist anders. Frank: ?Een belangrijke doelstelling voor onze bibliotheek is mensen samenbrengen, ontmoeting creëren. We zijn meer een kenniscentrum geworden. De collectie heeft nog een belangrijke plaats, zo zijn bijvoorbeeld boeken rond koken, gezonde voeding, knutselboeken veel gevraagd door nieuwe gebruikers. Maar het meer elitaire zoals bijvoorbeeld kunst wordt minder uitgeleend. We hebben onze kunstcollectie dan ook gedecimeerd tot 10 %. Mensen die dat echt willen uitlenen kunnen terecht bij bv. Muntpunt in Brussel. In de plaats daarvan hebben we gekozen voor zeer brede onderwijscollectie. Gelijktijdig startte de bibliotheek met een afdeling educatief en therapeutisch spelmateriaal. Een vijfhonderdtal spellen, gaande van eenvoudige taal- en rekenspelletjes over integratiespellen voor scholen tot therapeutisch materiaal over sociale weerbaarheid en rouwverwerking, kunnen door iedereen worden uitgeleend.?

Nieuwe vaardigheden personeel

Door alle veranderingen die de bibliotheek van Vilvoorde doormaakte, wordt er van het team veel en vaak andere competenties verwacht. ?Tien jaar geleden was het belangrijk om het materiaal correct uit te lenen, goed in een catalogus te kunnen zoeken ? Nu moet je met jongeren uit diverse culturen omgaan, mensen begeleiden op het Taalpunt, mediawijs zijn. Daarom zoekt Vilvoorde naar specifieke competenties en vaardigheden zoals empathie, sociaal engagement, kunnen werken en communiceren met de doelgroepen van de bibliotheek en met jongeren, flexibiliteit. Ik vind het ook lastig om zo?n mensen te vinden, maar ondertussen krijgen we ook spontaan sollicitaties van mensen om bij ons te komen werken.?

Om meer diverse achtergronden en competenties in het team te krijgen werkt de bibliotheek van Vilvoorde ook met vrijwilligers. Aanvankelijk rekruteerden ze jobstudenten met etnisch-diverse roots, maar toen de middelen daarvoor op waren, is werk gemaakt van een actief vrijwilligersbeleid. ?We hebben een zeer klein personeelsbestand. We werken met 9 voltijds equivalenten, zonder de poetsvrouw en technische boekherstellers. Vandaar dus onze zoektocht naar diverse vrijwilligers. Als oudere Vilvoordenaren van Marokkaanse afkomst binnenkomen dan zien ze bijvoorbeeld Salwa en dan zijn ze sneller geneigd om haar aan te spreken. Zij kan ook iets in het berbers uitleggen, als het niet anders kan, bijvoorbeeld bij het gebruik van een computer.?

Flexibel, geïntegreerd en contextueel 

Frank Verreyken noemt zijn bibliotheek graag met een mondvol ?een flexibel contextueel geïntegreerde bibliotheek.  Flexibel omdat de bib snel op alles kan participeren, contextueel omdat de bib inderdaad begaan is met de omgeving waarin ze werkt. Of ook wel: een plek waar iedereen zich thuis voelt. Frank: ?Ik moet redeneren, al wie in Vilvoorde woont, moet zijn hier thuis voelen. Dat zijn dus 120 nationaliteiten die je allemaal moet triggeren, naast de gewone bibbezoeker, die ook niet vergeten wil worden.? Het verhaal van de bib in Vilvoorde is dus verre van af, maar evolueert verder op het ritme van zijn oude én nieuwe publiek.

Artikel: Inge Van de Walle, Demos vzw