Cultureel = crimineel?

Ik kom er graag over de vloer, bij Globe Aroma. Het is een warme plek waar hard gewerkt wordt. Er is koffie, licht, ruimte, wifi en vriendelijke mensen die veel talen spreken. Allemaal cruciale dingen om te doen wat zij doen: nieuwkomers-kunstenaars ondersteunen en artistiek uitdagen. Onlangs ging ik er met cultuurjournaliste Ciska Hoet op de koffie voor een babbel met artistiek directeur Els Rochette in het kader van onze artikelenreeks ‘Het DNA van participatie’. Globe Aroma zet als kunstenorganisatie al meer dan 15 jaar specifiek in op participatie en krijgt daarvoor werkingssubsidies van het Vlaamse Kunstendecreet. We wilden weten welke impact dit heeft op de structuur en cultuur van hun organisatie. 

Het gesprek met Globe Aroma verduidelijkte dat participatie binnen de kunsten niet louter een methodiek is, maar de visie, het democratisch gehalte en het lerend vermogen van een kunstenorganisatie verregaand beïnvloedt. Bij Globe Aroma betekent dat blijven zoeken naar hoe mensen betrokken kunnen worden bij de werking en het telkens opnieuw kansen geven. Het samen maken van een portfolio met iemand die niet kan lezen of schrijven. Tijd maken voor een babbel op momenten dat je eigenlijk naar huis wilde gaan. En de sleutel achterlaten als je dan toch naar huis gaat opdat kunstenaars er kunnen verder werken aan hun oeuvre of repeteren met andere muzikanten.

Safe space, tot gisteren

Op vrijdag 9 februari viel een 20-tal politieagenten op het einde van de werkdag de ruimte van Globe Aroma binnen. Al snel waren de gebeurtenissen te volgen via Facebook. De politie-inval zou kaderen in een bijzondere inspectie van de vzw-wetgeving. Uiteindelijk werden zeven aanwezigen zonder papieren opgepakt. Diezelfde vrijdagavond opende de tentoonstelling Carte de Visite / ARTopenKUNST. Een tentoonstelling van kunstenaars die in Brussel verblijven, op initiatief van de stad. Eén van de kunstenaars bij Globe Aroma die daar ook zou tentoonstellen, kon niet aanwezig zijn omdat hij geen papieren had en meegenomen werd door de politie.

Dat Globe Aroma wordt geviseerd, verrast eerlijk gezegd niet. Er ligt al langer een voorstel op tafel om sans-papiers op te pakken zonder huiszoekingsbevel bij gezinnen die hen opvangen. En artistiek directeur Els Rochette had het er tijdens ons gesprek ook over dat ze vreest voor de dag waarop men binnen zou vallen in hun huis. Globe Aroma wordt in het bijzonder betoelaagd door de Vlaamse Overheid om te werken met –al dan niet erkende- vluchtelingen. Hun kunstenaars worden toegeleid via diverse sociale en artistieke organisaties en een breed netwerk van sympathisanten. Hun specifieke werking vraagt de nodige zorgzaamheid en laagdrempeligheid. Er wordt mensen niet naar hun papieren gevraagd. Het is een safe space, waar ideeën, talenten en zelfvertrouwen mogen groeien. En als die talenten hun weg vinden naar het publiek is er precisie nodig in het balanceren tussen het eerlijk vergoeden van de kunstenaar en de wettelijke middelen die daarvoor ter beschikking staan. Het wordt je als kunstenorganisatie niet bepaald gemakkelijk gemaakt op dat vlak. De zogenaamde sociale en fiscale inspectie waar Globe Aroma nu mee te maken kreeg, zou niets te maken hebben met de jacht op vluchtelingen, maar heeft zeker een link met deze specifieke eigenheid van hun werking.

Bij het horen van deze inval, die ook nog eens erg agressief zou zijn geweest, houd ik mijn hart vast voor alle culturele –en bij uitbreiding maatschappelijke- projecten met vluchtelingen in ons land. Zijn zij potentieel allemaal crimineel bezig?

In de eerste subsidieronde van 2018 in het kader van het Participatiedecreet ontvingen 22 organisaties een projectsubsidie voor een participatieproject ter bevordering van de actieve participatie van kwetsbare doelgroepen aan cultuur, jeugdwerk en sport. Opvallend daarbij is dat meerdere projecten net specifiek inzetten op nieuwkomers en vluchtelingen, zoals kunstZ, Refu-Interim en Cinemaximiliaan. Worden deze projecten alvast ergens toegevoegd aan een zwarte lijst? Mogen zij binnenkort ook een bezoek verwachten van de sociale of fiscale inspectie onder het mom van een bijzondere controle van de vzw-wetgeving?

De vraag rijst of kunstenorganisaties binnenkort verplicht zullen worden om bij hun deelnemers verblijfspapieren op te vragen en identiteitskaarten te controleren alvorens zij mogen deelnemen aan hun activiteiten. Een dergelijke maatregel gaat regelrecht in tegen het fundamentele recht van mensen om zich cultureel en maatschappelijk te ontplooien. Dit vragen van organisaties betekent niet alleen dat we mensen zonder papieren de kracht en de waarde van cultuur ontnemen, maar het beperkt onze democratie en culturele vrijheid in ongeziene mate.

‘Je discours moet kloppen met je handelingen’, dat was de titel van het artikel over het participatieve DNA van Globe Aroma, waaruit vooral hun gastvrijheid en sociale rechtvaardigheid sprak. Die titel krijgt na vanavond een wrange bijsmaak. 
Alsof het een citaat van de heer Francken himself is…
 

Tekst door An Van den Bergh, stafmedewerker kunst- en cultuurparticipatie bij Dēmos.

Beeld: (c) An Vandermeulen - Globe Aroma