Seeing the unseen. Kunst en fotografie voor mensen met een visuele beperking

Hoe kunnen we drempels verlagen voor mensen met een visuele beperking? Hoe uiten mensen met een visuele beperking zich artistiek en, bovenal, hoe benaderen zij het vaak sterk visuele karakter van kunst en fotografie? Deze inspiratiedag richt zich op organisaties uit het middenveld, mensen met een visuele beperking en, breder, iedereen geïnteresseerd in kunst en fotografie.

Tijdens deze inspiratiedag gaat BREEDBEELD, in samenwerking met onze partners, dieper in op deze en andere vragen. Ze brengen tal van praktijkvoorbeelden van kunstenaars die, ondanks een visuele beperking, met fotografie bezig zijn of die een geheel eigen weg hebben gevonden binnen de kunsten. Ze geven hen tegelijk ook een podium voor hun werk. Daarnaast gaan verschillende sprekers vanuit hun eigen ervaringen dieper in op de rol die middenveldorganisaties en organisatoren van kunst en cultuur kunnen spelen om drempels te verlagen, inclusief te werken en tentoonstellingen en projecten af te stemmen op mensen met een visuele beperking.

BREEDBEELD wil op deze manier organisaties stimuleren, nieuwe inzichten aanreiken en een kruisbestuiving tussen kunstenaars en verschillende organisaties onderling tot stand brengen. Ze richten zich daarbij op het hele artistieke veld, niet enkel op fotografie.

Het programma

9 - 9.30 u.: Ontvangst

9.30 - 9.55 u.: Verwelkoming

Voorwoord door BREEDBEELD en Blindenzorg Licht en Liefde. Ellen Kil brengt een eigen kortverhaal als introductie voor de inspiratiedag. Ellen Kil studeerde taal- en letterkunde aan de KULeuven en volgde daarnaast tal van schrijfopleidingen. Ze is gefascineerd door zowel het goede als het slechte in de mens en heeft een stiekeme voorliefde voor al wat duister is. Kil werkt momenteel aan een romantrilogie. 

10 - 11 u.: Docu "Licht en Donker" - met audiodescriptie

Hannes Wallrafen is een Nederlandse documentaire fotograaf die voor tal van magazines de hele wereld afreisde. In 2004 krijgt Wallrafen slecht nieuws. Hij wordt blind. Deze VPRO-documentaire volgt de ontwikkeling van dit proces: Hannes Wallrafen moet alles opnieuw uitvinden. Niet alleen omdat hij bijna niets meer ziet, maar ook omdat hij in hart en nieren kunstenaar is en zich geen bestaan kan voorstellen zonder creativiteit.

11.10 - 12.15 u.: Keuzeprogramma voormiddag

De rol van het middenveld bij inclusie

Simon Geerts, coördinator graduaat Sociaal Cultureel Werk aan AP Hogeschool Antwerpen, KVG-vorming (de Katholieke Vereniging Gehandicapten) en Brake-out praten vanuit hun eigen ervaringen en achtergrond over inclusie en de rol die het middenveld daarin kan spelen.

Demonstratie "Seeing the Unseen" - schilderen met licht

De Nederlandse fotografe Anja Ligtenberg maakte in New York kennis met het Seeing With Photography Collective. Dit collectief van blinde, slechtziende en ziende fotografen werkt op een specifieke manier zodat ook blinde en slechtziende fotografen kunnen fotografen, via een techniek van “schilderen met licht”. Anja sloot zich aan bij het collectief en, geïnspireerd door hun werking, lanceerde ze in 2003 in Nederland eigen projecten onder de naam Seeing the Unseen. Ze werkte onder meer al samen met FOAM fotomuseum Amsterdam, Van Abbe Museum Eindhoven en het Regionmuseet Kristianstad in Zweden. 

Inclusief foto's kijken en tentoonstellen

Als sinds 1990 is Jeroen Baldewijns bezig om blinden en slechtzienden te helpen met het gebruik van computers en informatica. Als bevlogen hobby-natuurfotograaf trekt Baldewijns zijn ervaringen ook door naar de fotografie. Op een eigen website maakt hij foto’s aanschouwelijk op een manier die een stuk verder gaat dan het louter beschrijvende en ook gaat over de sfeer, de compositie en de kleuren van een beeld.

Nadien modereert Jeroen Baldewijns een gesprek met Tonia In den Kleef en Piet Devos. Beiden zijn ervaringsexperten in het toegankelijk maken van tentoonstellingen voor blinden en slechtzienden.

12.15 - 13.15 u.: Lunchpauze.

Er wordt door de organisatie GEEN lunch voorzien. Er zijn in het pixel-café van het FOMU en in de nabije omgeving van het museum wel tal van andere lunchopties.

13.15 - 13.40 u.: Hannes Wallrafen

Hannes Wallrafen schoolde zich nadat hij blind werd om van fotograaf naar geluidskunstenaar. De documentaire “Licht en Donker” gaf deze voormiddag al een inkijk in het leven en werk van Wallrafen in dit proces, nu komt de kunstenaar ook zelf uitleg geven over hoe beeld ontstaat. “De ziende laat zich inspireren door de wereld om zich heen. Pakt vervolgens zijn camera en creëert een beeld.” Maar wat als dit zintuig niet meer helemaal functioneert? Zijn er andere zintuigen die een beeld kunnen opleveren? Deze vraag, vormt de rode draad in zijn betoog.

13.45 - 14.45 u.: Keuzeprogramma namiddag

Een andere blik: hoe blinden en slechtzienden omgaan met fotografie

Piet Devos: "Blindheid als toverspiegel":

Piet Devos is schrijver, vertaler en literatuurwetenschapper. Nadat hij op vijfjarige leeftijd blind was geworden, raakte hij almaar meer gefascineerd door onze uiteenlopende manieren van waarnemen. Nadenken over de zintuigen vormt dan ook de rode draad door zijn literaire en wetenschappelijke werk. Staat blindheid gelijk aan een leven in volslagen duisternis? In zijn voordracht wil hij aantonen dat dit niet zo is. Tal van blinde kunstenaars van vroeger en nu beschikken over een innerlijke blik. Die blik wordt gevoed door hun visuele herinnering, hun verbeelding. Omgekeerd blijken ook goedziende kunstenaars blinde personages op te voeren om een alternatief perspectief op de werkelijkheid te bieden. Kortom, blindheid en visualiteit sluiten elkaar niet uit, maar spelen veeleer een wonderlijk spiegelspel.

Kurt Van Steelant: "(Terug) kijken via fotografie"

Kurt Van Steelant studeerde grafisch ontwerp en is sinds 1986 fotograaf. Hij vertelt over zijn ervaringen die hij opdeed met slechtzienden en blinden in zijn studio. Zij stelden hem de vraag of de wereld door de bril van een fotograaf altijd  “roze” is? Van Steelant wil met zijn verhaal anderen inspireren om mensen met een visuele beperking achter de lens te plaatsen. Door middel van reliëfprints, wordt voelen “zien” en krijgt beleving een nieuwe betekenis.

Demonstratie "Seeing the Unseen" - schilderen met licht

De Nederlandse fotografe Anja Ligtenberg maakte in New York kennis met het Seeing With Photography Collective. Dit collectief van blinde, slechtziende en ziende fotografen werkt op een specifieke manier zodat ook blinde en slechtziende fotografen kunnen fotografen, via een techniek van “schilderen met licht”. Anja sloot zich aan bij het collectief en, geïnspireerd door hun werking, lanceerde ze in 2003 in Nederland eigen projecten onder de naam Seeing the Unseen. Ze werkte onder meer al samen met FOAM fotomuseum Amsterdam, Van Abbe Museum Eindhoven en het Regionmuseet Kristianstad in Zweden. 

Workshop beelden maken (Kuzo vzw)

Kuzo is een zorgkunsthuis gedragen door de rechtstreekse participatie van kwetsbare groepen dat werkt op het kruispunt tussen kunst, welzijn, zorg en onderwijs. In kader van deze inspiratiedag organiseert KUZO een workshop rond beeldentheater. Beeldentheater stelt mensen in staat om via beelden, zonder woorden, te communiceren. Werken zonder woorden, is een veilige manier om emoties en gedachten te uiten. Maar hoe kan je een emotie weergeven in een beeld, wanneer je blind of slechtziend bent? De methodiek die de begeleiders inzetten tijdens deze workshop biedt een antwoord op deze vraag.

15.10 - 15.40 u.: Optreden Daisy Opdebeeck

Muzikaal intermezzo van zangeres en pianiste Daisy Opdebeeck. Opdebeeck is slechtziende. Ze schopte het recent nog tot de halve finale van Belgium’s Got Talent.

15.45 - 16.15 u.: Panelgesprek met fotografen met een visuele beperking

Een aantal fotografen met een visuele beperking gaan met elkaar in gesprek over hun werk, hun ervaringen en hun methodes als fotograaf.  Het werk van deze fotografen wordt ook tentoongesteld.

16.15 - 17.15 u.: Tafelgesprekken en netwerking*

Tafelgesprek 1: Hoe kunnen we het maken en beleven van kunst inclusiever maken?
Tafelgesprek 2: Ontwikkeling van de sociale en artistieke talenten van mensen met een beperking
Tafelgesprek 3: Hoe kunnen we "anders kijken" naar kunst? Hoe kunnen we kunst van mensen met een beperking absoluut beoordelen, op de artistieke waarde, zonder de achtergrond van de maker mee te nemen.

 * Deze tafelgesprekken worden gecombineerd met een try-out sessie van "Art in the Dark" door Tonia In den Kleef.

17.15 - 18 u.: Vernissage

Opening van de tijdelijke expo met beelden van fotografen met een visuele beperking.