Meerstemmigheid in een inclusieve samenleving

​voorwoord nieuwsbrief september 2025

Meerstemmigheid in een inclusieve samenleving

We spreken vaak over participatie, inclusie, luisteren, betrekken en verbinden – allemaal woorden die verwijzen naar samenleven in diversiteit. Is meerstemmigheid opnieuw een woord dat we toevoegen aan de lijst? Meerstemmigheid zet misschien toch een stap verder. Het is een proces waarin elk standpunt de kans heeft om gelijkwaardig mee richting te geven.

Een meerstemmige  organisatie zorgt ervoor dat  mensen met verschillende perspectieven aanwezig zijn én daadwerkelijk gehoord worden. Wanneer je meerstemmigheid actief verzorgt, ben je je bewust van de veelheid aan perspectieven én van de machtsdynamieken die ertussen spelen. Omdat het niet vanzelfsprekend is dat gemarginaliseerde of onderdrukte stemmen doorklinken, is er nood aan extra ruimte en soms ondersteuning voor hen om invloed uit te oefenen. Je erkent dat meerstemmigheid de kwaliteit en relevantie van het resultaat verhoogt: het wordt dynamischer, beter gedragen en het maakt verandering mogelijk.   

Onderdrukking en minderheidsstemmen

Kerngroepen worden vaak samengesteld op basis van expertise, maar zelden wordt stilgestaan bij het soort kennis dat aanwezig is. Is die voornamelijk academisch of beleidsmatig, of zit er ook ervaringskennis in? Zijn er mensen die de gevolgen van beslissingen dagelijks ondervinden? Zijn er mensen betrokken met uiteenlopende leefwerelden?

Minderheidsstemmen blijven vaak buiten beeld omdat ze afwijken van het dominante denken of als lastig worden ervaren. Zij zijn  echter cruciaal. Ze leggen machtsdynamieken bloot, dagen vanzelfsprekendheden uit en openen ruimte voor nieuwe inzichten. Een minderheidsstem kan ook een “tegenstem” zijn, die niet aansluit bij de meerderheid maar wel noodzakelijk is om blinde vlekken zichtbaar te maken. Zonder die tegenstem dreigt het proces homogeen en gesloten te blijven.

Niemand bezit de absolute waarheid. Het erkennen en toelaten van minderheids- en tegenstemmen maakt een groep veerkrachtiger: het debat wordt rijker en verandering komt op gang.

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Iedereen kijkt naar de wereld door een eigen bril, gevormd door opvoeding, socio-economische positie, culturele achtergrond, opleiding en ervaringen. Deze bril bepaalt wat we vanzelfsprekend vinden en waar we blinde vlekken hebben. Bias – bewuste of onbewuste vooroordelen – speelt altijd mee. Het is belangrijk dat organisaties die bias herkennen, erkennen en doorbreken.

Want vaak zijn het nog steeds de meerderheidsstemmen – die weinig of geen onderdrukking ervaren – die bepalen hoe beleid en structuren eruitzien. Of het nu gaat om huisvesting, mobiliteit of vrije tijd: de ‘mal’ wordt gemaakt door wie aan de macht is, en anderen moeten zich daaraan aanpassen. Zo ontstaat ongelijkheid.

Meerstemmigheid vraagt dat organisaties niet enkel luisteren naar vertrouwde stemmen, maar ook actief ruimte maken voor perspectieven die anders buiten beeld zouden blijven. Het maakt onderdrukte groepen tot volwaardige mede-vormgevers van onze samenleving.

Een voorbeeld

In de kunsten krijgen we vaak nog een eenvormig cultureel beeld. Wie de canon wil verbreden, kan dat niet zonder inbreng van mensen die andere canons kennen en de gevoeligheden rond machtsposities in de kunstwereld bespreekbaar maken. Alleen door zo’n meerstemmig proces kan werkelijke verandering plaatsvinden.

Musea tonen hoe noodzakelijk meerstemmigheid kan zijn. Veel musea zijn gebouwd op een koloniaal verleden en presenteren nog te vaak enkel het perspectief van de witte kolonisator. Willen ze recht doen aan de vele gezichten van de geschiedenis, dan moeten andere verhalen en stemmen actief binnengebracht worden. Het Manchester Museum is in 2023 een veranderingstraject gestart. Dit gebeurde onder impuls van een project over migratie van mensen en objecten. Ze betrokken onder meer jongeren met migratieachtergrond en gaven hen toegang tot de archieven, organiseerden workshops en lieten hen ingrijpen in de collectie.

Wat kan je doen om je organisatie meerstemmig te maken?

- Luister naar verschillende stemmen. Zoals Chimamanda Ngozi Adichie in haar TED Talk The danger of a single story benadrukt: één verhaal kan nooit het geheel omvatten.

- Zie meerstemmigheid als een continu proces. Betrek nieuwe stemmen, ook projectmatig, en bouw gaandeweg vertrouwen om uit te groeien tot een organisatie waar meerstemmigheid structureel ingebed is.

- Werk aan een gedeelde visie op diversiteit en inclusie. Zo wordt het een leidraad in plaats van een losse ambitie.

- Creëer ontmoetingen. Onder collega’s, met publiek, vrijwilligers, buurtbewoners… Nodig doelbewust mensen uit om reflectie en andere perspectieven binnen te brengen.

“Hoezeer er ook gegoocheld wordt met woorden, relevanter is de rode draad die er in zit. Deze woorden dragen een maatschappijkritiek in zich, soms meer activistisch, soms meer beschrijvend, over macht en machtsonevenwicht. Ze nodigen uit tot een andere manier van denken en doen. Vandaag én morgen staan ook cultureel-erfgoedorganisaties voor de uitdaging om inclusie tot in de details van de werking in te weven, vertrekkende vanuit een meerstemmige dialoog.”
— Katrijn D’Hamers, Faro