Eigen Volk eerst?

Dit jaar werd overal in België 50 jaar migratie gevierd. Daarnaast hervormde minister Geert Bourgeois de afgelopen legislatuur grondig de integratie- en inburgeringssector. Tijd dus om een stand van zaken op te maken van het integratieproces, het integratiebeleid en de toekomst voor het integratiewerk in Vlaanderen.

De integratie is mislukt

Laat ik meteen met de deur in huis vallen: de integratie is mislukt. Alle goede wil en projecten ten spijt kunnen we niet anders dan vaststellen dat een omvangrijke groep mensen nog steeds niet geïntegreerd is en soms ook halstarrig weigert dit te doen. Het mag dan al een geradicaliseerde minderheid zijn die het meest van zich laat horen, ze polariseert wel onze samenleving en maakt het samenleven voor iedereen moeilijk, inclusief voor diegenen die wel goed geïntegreerd zijn. Vijftig jaren migratie waren blijkbaar onvoldoende om duurzame veranderingen in hun manier van denken en handelen teweeg te brengen. Het is dus belangrijk dat de integratiesector inzet op deze groep mensen. Dat de uitdaging groot is kunnen we misschien best aantonen met cijfers. Volgens de recentste gegevens van de Vlaamse integratie- en migratiemonitor:

• houdt 45% van de Vlamingen niet van "vreemdelingen"
• vindt 40% van de Vlamingen dat moslims een bedreiging vormen voor onze cultuur en gebruiken
• Wil 45% alleen mensen van Belgische herkomst in hun wijk
• Gelooft 47% dat migranten komen profitteren van onze sociale zekerheid
• vertrouwt 25% 'migranten' niet.

Dit zijn alarmerende cijfers. Confronteren we deze vervolgens met enkele uitspraken van politici waarbij racisme een relatief begrip wordt en de vrijheid om te discrimineren tot een fundamentele vrijheid wordt verheven, dan wordt de noodzaak om dit aan te pakken alleen maar groter. Een ongelukkige uitlating op facebook die de economische meerwaarde van de Congolese en Marokkaanse diaspora in vraag stelt kunnen we er dan gerust nog bijnemen, want wie telt nog de barstjes in de façade als de sloop al begonnen is? Toegegeven, het gaat hier om enkele radicale stemmen die geenszins de volledige gemeenschap vertegenwoordigen, maar als men dan stelt dat moslims zich moeten distantiëren van IS omdat het in naam van dezelfde god gebeurt...

U begrijpt het punt. Gelijkheid is een basisbeginsel van onze democratie, en vanuit de gelijkwaardigheid van burgers mogen we van anderen niet eisen waar we zelf  aan verzaken.

Een nieuwe focus voor de integratiesector?

Hoe moeten we dit aanpakken? Wel, laat ons vertrekken vanuit de realiteit en van de beleidsinstrumenten die voorhanden zijn. De realiteit in onze samenleving is er één die we meer en meer benoemen met de term "superdiversiteit". 1,1 miljoen Vlamingen heeft een migratieachtergrond en één op drie kinderen jonger dan vijf hebben diverse roots. In Vlaanderen wonen bovendien meer dan 170 verschillende nationaliteiten. Immigratie is nu een proces dat talloze landen van herkomst telt en al evenveel motieven. Identiteiten worden gelaagder en meervoudiger, meertaligheid neemt toe, monoculturele eilandjes ontvolken en netwerken zijn belangrijker dan traditioneel gedefinieerde gemeenschappen. De meerderheid is steeds met minder, de minderheden steeds met meer. Heeft het dan nog zin om ze als dusdanig te benoemen? Niet alleen ons discours hinkt achterop, een groeiende groep mensen kan zich blijkbaar niet aanpassen aan die veranderingen. En mensen die zich niet kunnen aanpassen aan de actuele samenleving, is dat niet de doelgroep van de integratiesector?

De Common basic principles for immigration integration policy in the EU, die in 2004 werden aangenomen door de raad van de Europese Unie stellen onomwonden in hun eerste artikel: 'Integration is a dynamic, two-way process of mutual accommodation by all immigrants and residents of Member States'.

De interpretatie van dit artikel laat weinig speculatie toe: integratie als theoretisch concept staat voor een wederzijdse relatie tussen twee gelijke partners. Om kort te gaan: zowel de ontvangende samenleving als nieuwkomers moeten zich op elkaar afstemmen om "geïntegreerd" samen te leven. Integratie veronderstelt dus een proces van wederkerigheid tussen gelijken. Om er een beeld op te plakken: integreren is de weg die je moet afleggen naar het middelpunt van de straat. Die afstand is vanuit weerszijden van de straat even lang. Laten we nu eens kritisch naar het beleid kijken: ligt dit middelpunt wel in het midden van de straat? Het lijkt er soms al te vaak op dat we van de nieuwkomers verwachten dat ze de hele afstand afleggen, de straat oversteken, terwijl we zelf blijven staan. Of zoals voetbalsupporters vaak scanderen: het is stil aan de overkant. Waarom hebben we het anders altijd alleen maar over die ene richting van waaruit alles mis lijkt te lopen? Wat er mis loopt is misschien net dat we onder integratie nog teveel assimilatie verstaan. Dat de ontvangende samenleving de nieuwkomers wegwijzers aanreikt, voorwaarden oplegt en resultaatsverbintenissen afdwingt maar zelf weinig bereidheid toont om haar eigen structuren in vraag te stellen of aan te passen. Paradoxaal genoeg zijn het daardoor net diegenen  die het luidst roepen om aan te passen of op te krassen die zelf het minst goed geïntegreerd zijn. Waar zit dan het integratieprobleem?

Waar zit het integratieprobleem?

Het probleem ligt evenzeer bij leraars die automatisch denken dat leerlingen met een Arabische naam een achterstand hebben omdat ze thuis geen Nederlands praten. Bij moraalfilosofen die een hoofddoek zien als een uiterlijke advertentie voor homofobie. Bij actievoerders waar dierenwelzijn alleen belangrijk is op het offerfeest. Bij zgn. blanke kindervrienden voor wie zwarte Piet een onveranderlijk stuk cultureel erfgoed is en bij een kunstencentrum dat denkt dat een Argentijnse theatermaker aan integratiewerk doet ipv aan cultuur.

We hebben ons misschien al die tijd teveel bezig gehouden met die ene kant van de straat, de "anderen" die we na vier generaties in België nog steeds "allochtonen" blijven noemen. Het wordt dringend tijd dat we ons ook eens om de andere kant bekommeren, de groeiende groep Vlamingen die zich nog niet goed weet te nestelen in de superdiverse samenleving. Zij verdienen nu eens  onze aandacht: gelijke kansen voor iedereen! Als integratie echt een wederzijds proces is dan moeten we dringend de focus verschuiven. Om het met een boude slogan te zeggen: Eigen volk eerst.

Lessen uit het verleden

Toegegeven, de praktische uitvoering van zo'n nieuw integratiebeleid is moeilijker dan het formuleren van de doelstellingen ervan. We kunnen echter berusten op de ervaring inzake integratie- en inburgeringstrajecten die gedurende de laatste vijftig jaar werden opgebouwd. Soortgelijke cursussen maatschappelijke oriëntatie en individuele trajectbegeleidingen lijken aan de orde, misschien in een wat eigentijdser kleedje en rekening houdend met de fouten die in het verleden gemaakt zijn.

Zo zullen we er op moeten letten om de integratieachterstand niet te culturaliseren of terug te brengen tot levensbeschouwlijke overtuigingen. Het feit dat onze gevangenissen hoofdzakelijk bevolkt zijn door blanke Vlaamse mannen zegt niets over hun etnische origine, dat de rellen op de nationale betoging van 6 november vooral het werk waren van blanke Antwerpse dokwerkers evenmin. En wat de pedofiele priesters betreft, wel, dat staat ook nergens in de bijbel.

Vanuit haar lange ervaring als bruggenbouwer en bemiddelaar heeft de integratiesector ook in de toekomst nog een belangrijke taak om dit in goede banen te leiden. Het is alleen te hopen dat ze zich niet laat afleiden door  geradicaliseerde minderheden aan beide zijden. Ik ben er immers van overtuigd dat onze gezamelijke toekomst even ver verwijderd  is van Sharia4Belgium als van het Sint-Maartensfonds.

Mehdi Maréchal