JOP monitor belicht vrijetijdsparticipatie en betekenis van vrije tijd bij kinderen en jongeren

item_left

foto(c)Sint-Niklaas.

item_right

JOP monitor belicht vrijetijdsparticipatie en betekenis van vrije tijd bij kinderen en jongeren

Artikel

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media en het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) stelden onlangs het nieuwe JOP-boek Jongeren in cijfers en letters 4 voor. Het boek bevat de onderzoeksresultaten van drie studies uit het voorjaar van 2018: de JOP-monitor 4, de JOP-kindmonitor en de JOP-schoolmonitor 2.

Het onderzoek, waaraan meer dan elfduizend kinderen en jongeren hebben deelgenomen bracht thema’s in kaart zoals welbevinden, vrije tijd, diversiteit en politieke interesse. In dit artikel gaan we dieper in op de bevindingen over de vrijetijdsparticipatie van kinderen en jongeren en de betekenis die zij aan vrije tijd verlenen.

foto(c)Sint-Niklaas.

Vrijetijdsparticipatie van kinderen en jongeren

Het bevorderen van vrijetijdsparticipatie neemt een centrale plaats in, in het jeugdbeleid. Hierbij ligt de grootste focus op de zogenaamde 'georganiseerde vrije tijd'. Aan die georganiseerde vrije tijd worden heel veel positieve uitkomsten toegewezen zoals een betere mentale gezondheid, het verwerven van sociaal en cultureel kapitaal en actief burgerschap.

Toch tonen de resultaten uit het recentste JOP-onderzoek dat de participatiegraad grotendeels constant blijft: er blijft een stabiele groep met een drukke vrijetijdsagenda en een groep die weinig of niet deelneemt aan ons rijke vrijetijdsaanbod, ondanks alle beleidsaandacht. Haalt het participatiebeleid dan wel iets uit?

Enkele kanttekeningen: 

  • Aandacht in beleidsverklaringen en beleidsdoelstellingen is één element, we moeten ook kijken naar de effectieve maatregelen en instrumenten die de overheid ontwikkelt om die doelstellingen te realiseren.
  • Veel van deze maatregelen en instrumenten worden ontwikkeld op Vlaams niveau. Je kan je de vraag stellen in welke mate ze het lokaal niveau bereiken. Nochtans is het doorgaans daar waar de effectieve participatie plaats vindt. Lokaal leven ook veel noden en vragen - het is een misvatting dat het participatiebeleid louter een top-down verhaal is - maar deze bereiken dan weer moeizaam het bovenlokale begeleidingsaanbod.
  • Participatie hangt natuurlijk ook af van de effectieve beschikbaarheid van het aanbod in de buurt waar de kinderen en jongeren wonen.
  • De beleidsaandacht is een inderdaad een constante, maar ook die kende de afgelopen jaren intense en minder intense periodes. Pas recent werd via het masterplan 'diversiteit in en het jeugdwerk' een doorgedreven en gecoördineerde aanpak uitgewerkt voor de jeugdwerksector.

De onderzoekers vestigen echter ook de aandacht op het belang van de ongestructureerde vrijetijdsbesteding. Deze vorm van vrije tijd blijkt niet alleen erg belangrijk in de beleving van kinderen en jongeren zelf, ongestructureerde vrije tijd blijkt evenzeer belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Hoe groter de variëteit aan gestructureerde én ongestructureerde vrije tijd, hoe beter de ontwikkeling op persoonlijk, maatschappelijk en academisch vlak.

Ook in de ongestructureerde vrije tijd keert het mattheuseffect terug. De kinderen en jongeren met een druk geplande vrijetijdsagenda, hebben ook een rijke ongestructureerde vrijetijdsbesteding. Gezien het belang en de samenhang van beide vormen van vrije tijd, pleiten de onderzoekers ook voor meer beleidsaandacht voor en ondersteuning van de ongestructureerde vrije tijd.

De betekenis die jongeren geven aan hun vrijetijdsactiviteiten

Vraag je kinderen en jongeren 'waarom' ze niet deelnemen aan een aanbod in de vrije tijd, dan krijg je vaak als antwoord 'ik heb er geen zin in'. In het kader van dit onderzoek ondernamen de wetenschappers een poging om dieper te graven onder deze uitspraak. Ze kwamen alvast tot de boeiende vaststelling dat voor sommige jongeren vrije tijd sterk gelieerd is aan 'bekomen' en 'tot rust komen', terwijl voor anderen net nieuwe ervaringen, contacten en belevingen voorop staan.

Een mogelijke werkhypothese is dan dat bepaalde gestructureerde vormen van vrije tijd en heterogeen samengestelde groepen eerder jongeren aanspreken die ruimte hebben om in hun vrije tijd bijkomende uitdagingen aan te gaan en hun leefwereld verder te verbreden. Wie minder overschot heeft, trekt in de vrije tijd misschien liever op met een homogene groep en in een minder strak georganiseerd kader.

Het onderzoek nodigt alvast uit om meer feeling te krijgen met de grote diversiteit aan behoeftes aan en patronen in vrijetijdsbesteding bij diverse kinderen en jongeren, en om verschillende vormen van vrije tijd op een meer gelijkwaardige manier te ondersteunen.