“Peer to peer storytelling is heel belangrijk”

In april en mei vorig jaar kwamen vijf Braziliaanse jongeren uit de wijk Vila Cruzeiro (Rio de Janeiro) vijf weken naar Gent om er met leeftijdsgenoten te spreken, rappen en uit te wisselen. Een levensveranderende ervaring voor de jongeren, een geslaagde samenwerking tussen geëngageerde spelers in het jeugd-, welzijns- en cultureel werk. Wat maakt Gent x Vila Cruzeiro tot zo’n geslaagd project? 

Het begon bij het engagement van Fabienne Haerinck, voormalig welzijnswerker, straathoekwerker en momenteel educatief stafmedewerker bij Avansa regio Gent. Ze trok naar de Braziliaanse wijk Vila Cruzeiro om daar te werken met jongeren in moeilijke omstandigheden, met politiegeweld en drugs aan de orde van de dag. In 2021 werd daar de documentaire ‘De jongens van Vila Cruzeiro’ over gedraaid (Vranckx en de nomaden, 2022).

Rode draad door de documentaire was de slam poetry waarmee vijf Braziliaanse jongeren  onder woorden brachten hoe het is om op te groeien als kind in de favela's. De documentaire werd in 2022 getoond in jeugdhuis Nieuw Gent en de Braziliaanse jongens kwamen dankzij de financiële steun van Stichting Liedts-Meesen naar Gent voor een nagesprek. De eerste ontmoeting tussen de Braziliaanse en Gentse jongeren gaf meteen vonken. Fabienne Haerinck: “De Gentse jongeren bleken ongelooflijk getriggerd door het verhaal van de Braziliaanse gasten, ze begonnen ook zelf hun verhaal te vertellen. Blijkbaar was de ontmoeting veilig genoeg om die uitwisseling mogelijk te maken - dat was echt een eye-opener." De muziek in de documentaire vormde bovendien een aanknopingspunt voor creatieve uitwisseling. Haerinck: “Veel van die Gentse jongens zijn bezig met rap. Ze zijn samen beginnen freestylen en op den duur hebben enkele jongeren uit Nieuw Gent met de Brazilianen een nummer gemaakt, daar bestaat een clipje van. Met Google Translate in de aanslag creëerden ze samen de tekst. Het werd een ode van de Brazilianen aan de jeugd van Nieuw Gent, omdat ze zo warm waren verwelkomd. Ze voelden op dat moment echt een verwantschap.”

De resonantie van die eerste uitwisseling was enorm. Haerinck: “Er zijn veel parallellen tussen beider werelden: discriminatie, het contrast tussen de favela’s en de meer gegoede wijken in Rio, hier in Gent zijn dat de sociale woonblokken tegenover de andere delen in de wijk. Armoede, drugshandel, het stigmatiseren van de jongeren. Het verlangen groeide om de Braziliaanse jongeren langer uit te nodigen en ze opnieuw in contact te brengen met Gentse leeftijdsgenoten uit wijken die als ‘moeilijk’ worden bestempeld.” 

Intussen had Johan Geldof, wijkregisseur bij de Dienst Beleidsparticipatie van de Stad Gent, gezien hoe het leven sinds corona voor veel Gentse jongeren nog een graadje moeilijker was geworden. Jongeren waren op zoek naar zichzelf, hadden het gevoel geen kansen te krijgen, er speelden problemen van racisme en uitzichtloosheid. Geldof: “Ik dacht: die gasten uit Rio moeten terugkomen, ze moeten opnieuw hun verhaal vertellen en de jongens van hier moeten dat horen, want dat is waar ze niét naartoe willen. We moeten dit opnieuw doen, er dieper induiken, want dit werkt.” Geldof en Haerinck gingen op zoek naar middelen om een vervolg te breien aan de ontmoeting. Dat lukte dankzij de Erasmus+-middelen die via JINT werden verkregen en waarmee ook meer dan tien partners mee in het bad konden worden getrokken. Het feit dat Gent in 2024 European Youth Capital was gaf het project vanuit de Stad financieel een duw, ook de Stichting Liedts-Meesen engageerde zich opnieuw om bij te springen. In april 2024 zetten vijf Braziliaanse jongeren opnieuw voet op Belgische bodem. Ze zouden meer dan vijf weken te gast zijn in vier Gentse wijken: Nieuw Gent, Dampoort, Ledeberg en Rabot.

Doelgroepen

Het project was dit keer doelbewust opgebouwd met vier doelgroepen in het achterhoofd. In de eerste plaats natuurlijk de Gentse jongeren zelf. Haerinck: “Het gaat er altijd in de eerste plaats om om jongeren te versterken en te vragen wat ze nodig hebben. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ze focus behouden, niet van het rechte pad afdwalen, maar ook: dat ze beschermd worden tegen discriminatie en sterotypering?” Maar ook de jeugdwerkers, die soms een zekere afstand hebben tot de leefwereld van de jongeren, zouden baat hebben bij een uitwisseling. Beleidswerkers en ambtenaren (ook: politionele diensten) vormden een derde doelgroep, vanuit het verlangen om deze diensten te tonen dat achter elke jongere die afwijkend gedrag stelt een complex verhaal zit. Tenslotte werd de brede samenleving beschouwd als laatste doelgroep, om zo een dam op te werpen tegen de negatieve beeldvorming over de jongeren. 

Het bereiken van deze vier doelgroepen werd concreet meegenomen in het activiteitenplan en de opzet van het hele project. Elke week zouden de Braziliaanse gasten resideren in een Gentse wijk en daar met lokale jongeren uitwisselen en vertrouwen opbouwen (doelgroep: jongeren & jeugdwelzijnswerkers). Alles wat in de wijken gebeurde zou worden gedocumenteerd, om met de resultaten van deze ervaringen specifiek naar ambtenaren en beleidsmakers te gaan - in casu ook naar het kabinet van toenmalig Vlaams minister voor Jeugd Benjamin Dalle. Tijdens het slotmoment in de Handelsbeurs in mei zou uiteindelijk ook aan een breed publiek worden getoond welke complexe realiteiten schuilgaan achter een soms negatief perspectief op jongeren, en hoe een samenwerking tussen (socio-culturele) spelers en jeugdwelzijnswerk op een positieve manier impact kan maken.

Voortraject

In aanloop naar de komst van de jongeren werd een stevige structuur opgezet, gedragen door een rijk palet aan partners (zie onder). Samen met een stuurgroep van partnerorganisaties en kerngroep van jongeren (onder coördinatie van Avansa) werd de komst van de Braziliaanse jongeren voorbereid. De stuurgroep bestond uit vertegenwoordigers van meer dan tien organisaties uit cultuur, jeugdwelzijnswerk en socio-culturele Gentse praktijken, waardoor er vanuit die verschillende invalshoeken een grote gedragenheid was. Al even belangrijk was de kerngroep van jongeren die meegingen naar de verschillende wijken, mee nadachten over het activiteitenprogramma en documenteerden wat er gebeurde. Geldof: “We hebben samen met hen gebrainstormd en input gevraagd voor het project. Dat was de max. Die energie rond die tafel… ik overleg al 25 jaar van mijn leven, maar zoveel engagement heb ik zelden meegemaakt.” (lacht)

Parcours

April 2024, het grote moment breekt aan: de Brazilianen zijn er. Vier weken lang gaan ze van Nieuw Gent naar de Dampoort, van het Rabot naar Ledeberg. Na eerste kennismaking met de lokale jongeren (via spelletjes, voetbal, barbecue, …) kijken ze samen naar de documentaire en is er een nabespreking. Haerinck: “De Gentse jongeren kwamen massaal opdagen, ze werden getriggerd door het verhaal van de favela’s maar ook door de openheid van die Braziliaanse jongeren.” De jongeren uit Vila Cruzeiro groeien dag na dag in de manier waarop ze hun verhaal vertellen. Haerinck: “Een van de gasten zei: ‘Mijn vader is gestorven, ik heb duizend redenen gehad om in de drugshandel te gaan. Ik heb het niet gedaan want ik wil leven, ik wil mijn moeder niet verliezen. Mijn focus heeft me gered, ik wil een voorbeeld zijn voor de kinderen in de wijk.’ Dat maakte een diepe indruk, want er zijn weinig zichtbare rolmodellen voor onze kwetsbare Gentse jongeren.” 

De Gentse jongeren kregen op hun beurt de kans om ook hun eigen verhaal te vertellen - om aan te geven wat er fout loopt in hun wijk, waar verbetering nodig is. Intussen maakte de kerngroep van jongeren notities. Na de ontmoeting waren er creatieve workshops en werd er onder andere muziek gemaakt op basis van de inhoud van het nagesprek. Haerinck: “Op basis van die workshops kregen we zicht op wie interesse had om tijdens het slotmoment in de Handelsbeurs een bepaalde stem te vertolken.” De documentaire en de aanwezigheid van de jongens werkten niet alleen voor de Gentse jongeren als een spiegel. Ook een uitverkochte vertoning van de documentaire voor ambtenaren en beleidswerkers maakte diepe indruk. 

Slotmoment

Na vier intense weken van uitwisseling is het tijd voor de kers op de taart. Het slotmoment vindt weloverwogen plaats in de Handelsbeurs - een plek die voor veel jongeren uit de wijken onbekend is. Haerinck: “Eigenlijk is het niet normaal dat zoveel jongeren niet weten waar de Handelbeurs is, maar juist daarom kozen we die plek - omdat de stad opnieuw van al die jongeren moet worden. En omdat naar die zalen de mensen gaan die soms op een stigmatiserende manier naar jongeren kijken. Het feit dat juist zij op dat podium staan, dat juist dat publiek voor hen applaudisseert, maakte het voor hen onvergetelijk.” De Brazilianen staan met de Gentse jongeren op het podium, ze dansen en maken muziek, ze worden erkend en gehoord. Geldof: “Veel van deze jongeren hebben het gevoel dat de maatschappij niet naar hen luistert. Dat is een grote frustratie. Daar dan te kunnen staan vergroot hun zelfvertrouwen. Het was een feest van erkenning - ook voor het intensieve en vermoeiende traject dat ze hadden gelopen. De ontlading was enorm, voor medewerkers én voor het bredere publiek. De zaal stond in brand.”

Op het slotmoment zijn er verschillende Gentse schepenen aanwezig, er zijn de vertegenwoordigers uit het jeugdwelzijnswerk, de culturele partners, maar natuurlijk ook de jongeren zelf - sterk vertegenwoordigd in een expertenpanel. Dankzij die vertegenwoordiging zit ook de achterban van de jongeren in de zaal. Toch is het slotmoment maar de kers, niet de taart. Het voortraject met jongeren en partners heeft minstens evenveel waarde gehad. Haerinck: “Het is enkel door het volledige traject te lopen dat je die jongeren in die zaal krijgt. Dit traject biedt het mooiste bewijs dat je door verbindend te werken - tussen sectoren, maar ook over nationale grenzen heen - jongeren wel degelijk kunt laten participeren. Aan cultuur, maar ook aan beleid.” Uit de notities van de kerngroep stellen de jongeren zelf een tienpuntenplan op, dat ze op het kabinet van minister Dalle gaan presenteren.

Duurzaamheid/ Nazorg

Het tienpuntenplan is niet het enige tastbare dat overblijft van Gent x Vila Cruzeiro. Naast de documentaire is er een podcast gemaakt, een EP opgenomen, verschillende kleine projecten zijn een eigen leven gaan leiden. Ook de terugkoppeling naar de jongeren uit de wijken werd opgepikt en dat is cruciaal, zeggen Haerinck en Geldof. Geldof: “Het defaitisme van ‘Ja, maar wat gaat er met onze input gebeuren’ moeten we actief bestrijden. Deze jongeren krijgen voor het eerst in hun leven connectie met stedelijke structuren en overheden. Ze krijgen goesting om hun stem te laten horen, want er is naar hen geluisterd. Dat is zo empowerend… het is nu aan ons om die lijn warm te houden, om onze rug niet te draaien.” Haerinck: “Enkele maanden geleden zijn we samengekomen, hebben we dat tienpuntenprogramma opnieuw bekeken, verfijnd en tot bij schepen Evita Willaert gebracht. Op die manier maken de gasten zich een bepaald discours eigen waar ze achter staan. In hun eigen wijk zorgt dat voor respect: ‘Amai, gij zijt bezig, ge zijt goe bezig, ge vertegenwoordigt onze stem.’ Hier en daar komt er zo zelfs een stem bij. Jongeren sluiten zich aan. En zo krijg je, vertrekkende van een druppel, een rimpeling en een uitdeining.”

Concreet nu. Wat is er nodig om een dergelijk te doen slagen? 

Zeggenschap geven - Te midden van de vele verschillende partners werd in de eerste plaats de stem van de jongeren serieus genomen. Ze kregen mee zeggenschap over verschillende aspecten van de uitwisseling. Doordat jongeren zich in dit traject konden uitspreken groeide het zelfvertrouwen om dit ook later te doen. Door het voorbeeld van de jongeren uit de kerngroep werden nieuwe jongeren aangestoken. 

Domeinoverschrijdend werken - Geldof: “Er zijn op alle beleidsniveaus mensen buiten de kotjes moeten gaan om dit te realiseren. Makkelijker voor hen was geweest om te zeggen: ‘Dit gaat over jeugd, ah, dat is niet mijn winkel.’ Het is weliswaar een traject voor jongeren, maar het raakt aan huisvesting, onderwijs, de inrichting van publieke ruimte, politisering, armoede, racisme, participatie, … Als stadsdiensten aan hun hokjes vasthouden kunnen ze nooit zo’n project vormgeven.”

Werken op maat - Geldof: “Soms moeten de stadsdiensten over hun eigen schaduw springen. Een concreet voorbeeld is een jongere die zegt: ‘Ik heb fouten begaan, ik heb nu een strafblad maar ik zou heel graag jeugdwelzijnswerker worden.’ Om met kinderen en jongeren te werken heb je inderdaad een blanco strafblad nodig. Maar misschien kunnen we andere manieren vinden om recht te doen aan de niet-gevalideerde capaciteiten en competenties van jongeren, ook van jongeren zonder diploma of jongeren die een misstap hebben begaan? Hoe kunnen we die jongeren toch meepakken? Daarin hebben we als samenleving een opdracht. Ze willen hé, ze willen werken, ze willen een goede job, ze willen een normaal leven.” 

Documentatie ontsluiten en kennis delen - Haerinck: “Hoe meer zichtbaarheid de inhoud en de resultaten van dit project krijgen, hoe beter. De documentaire, de EP, de podcast, dit artikel… Het zijn allemaal springplanken om verder te gaan. Er staat momenteel zelfs een nieuwe documentaire op stapel. Wanneer die klaar is, is dat een kapstok om de jongeren opnieuw een podium te geven, om ze weer te versterken. En zo gaan we verder.”

Dit project werd gerealiseerd door Avansa regio Gent i.s.m. vzw Minus One, vzw Ocup, vzw Formaat, vzw Jong, vzw Hip Hop Hooray, vzw Jong Gent in Actie, De Centrale, Kubat’s vzw en Stad Gent. En met een kerngroep van jongeren. Dit project kon worden gerealiseerd dankzij de steun van Ghent European Youth Capital 2024 en JINT vzw (Erasmus+). De Brazilianen maakten de reis naar België dankzij de steun van de Stichting Liedts-Meesen. Peter van het project: Lawrence Liedts.

Lees hier ook hoe Matties Vandekeere dit project als jongere heeft ervaren.

Op dit moment wordt er een tweede documentaire afgewerkt die inzoomt op het traject met de Gentse jongeren. Volg de pagina gentxvilacruzeiro om te weten wanneer.

De EP wordt binnenkort gelanceerd op het spotify-kanaal van de Braziliaanse jongeren: PH Gang.

Het tienpuntenplan vind je kernachtig in bijlage hieronder. Wil je meer weten? Contacteer dan Fabienne Haerinck via fabienne.haerinck [at] avansa-regiogent.be