#VARIA. Kunstenaars in de kringloopwinkel

Het woord varia, oftewel diversen, wijst op datgene wat niet onder één categorie te plaatsen valt. In het indrukwekkende productie- en logistiek magazijn van de kringloopwinkel in Merksem is het een veelgebruikt label voor allerlei objecten en gerief. In het magazijn werken 150 mensen om maandelijks 750 ton spullen te sorteren voor ze naar de kringloopwinkel gaan voor verkoop. Vanaf 2013 lieten vier jonge kunstenaars (Liesje De Laet, Valérie de Ghellinck, Sofie Van der Linden en Berten Jaekers) zich onder artistieke begeleiding van Lokaal 01 inspireren door de mensen, kleuren, vormen, chaos en orde van het kringloopgebeuren. Het project kreeg de passende naam VARIA. Frederik Vergaert van Lokaal 01 nodigde me uit voor een reflectie.

Wat was de aanleiding voor het project?

Frederik: “De aanleiding is een eerder project van kunstenaar Bie Michels die zich vrijwillig had aangemeld bij de Kringwinkel met de vraag of ze een tijdje de werking kon volgen. Het project nam meer dan twee jaar in beslag en betrok zowel de werknemers als de organisatie in een nieuw proces. Danny Vercauteren, directeur van Kringwinkel Merksem, was onder de indruk en wilde verder nadenken over de betekenis van de aanwezigheid van kunstenaars in de organisatie. Hij sprak mij aan om een tweede lichting pioniers aan de slag te laten gaan.”

Hoe past het project VARIA in de werking van Lokaal 01?

Frederik: “Lokaal 01 is een kleine kunstenorganisatie, die jaarlijks zes werkperiodes voor jonge beeldende kunstenaars aanbiedt. Ik ondersteun hen financieel, zorg voor een werkplek, ga in dialoog en ondersteun op vlak van communicatie. Zelf zou ik misschien nooit naar een kringwinkel gestapt zijn om er kunstenaars te laten resideren. Maar ik vind het wel heel interessant om andere contexten op te zoeken en kunstenaars uit de geijkte omgeving van een atelier of werkplaats te halen. Het project VARIA past onder ‘Traffic’, dat alle complementaire en extra projecten van Lokaal 01 bundelt. Dat stuk van mijn werking is voortdurend in ontwikkeling en neemt sterk toe. Toch bouw ik er geen hele reclamecampagne rond. Het feit dat de projecten plaatsvinden, al is het soms wat chaotisch, is voor mij voldoende.”

Welke betekenis heeft de aanwezigheid van kunstenaars voor de mensen in de kringwinkel?

Frederik: Dat is een moeilijke vraag, die best beantwoord wordt door de mensen van de kringwinkel zelf, denk ik. De directeur heeft wel degelijk gezien wat de aanwezigheid van kunst kan doen op de werkvloer. Het geeft een bepaalde stimulans en ook de kunstenaars zijn zich daarvan bewust. De impact van VARIA is eerder onderhuids aanwezig, als iets dat gaandeweg opgebouwd wordt in de vorm van een vertrouwensrelatie of respect. De mensen die in het magazijn werken zijn heel trots op wat ze doen en hun werkcontext is een belangrijk deel van hun leven. Het is een kleine gemeenschap, een wereld op zich waarin iedereen zijn eigen plaats heeft. Daar spelen de kunstenaars op in. Met hun werken vestigen ze de aandacht op de plaats van het magazijn en de mensen die er werken.”

Hoe werden de kunstenaars voorbereid op die specifieke werkcontext en het intensieve contact met de mensen?

Frederik: “Het magazijn van de Kringwinkel is een walhalla voor kunstenaars. Wat je daar ziet aan kleuren, vormen en materialen is echt ongelooflijk. Maar de werkcontext was zeker niet evident en soms ook heel precair. Het is een sociaal tewerkstellingsproject en het was toch wel belangrijk om de kunstenaars daarop voor te bereiden. Zo werden ze van bij het begin gevraagd om rekening te houden met een aantal zaken zoals huisregels en dergelijke. De werknemers mochten niet het gevoel krijgen dat de kunstenaars meer privileges kregen dan hen. De kunstenaars hebben geprobeerd zich zoveel te integreren en uit te leggen wat ze daar kwamen doen. Al bij al was de verstandhouding vrij goed, denk ik. De genderkwesties nu en dan interessant (lacht).”

Moet je als kunstenaar uit een bepaald soort hout gesneden zijn om dit project te kunnen doen?

Frederik: “De vier kunstenaars zijn gevraagd op basis van hun artistieke kwaliteiten, maar ook omwille van hun maatschappelijk engagement en sociale betrokkenheid. Bij ieder van hen was een groot talent voor communicatie aanwezig en dat was noodzakelijk voor dit project. De meesten van hen waren nog maar net afgestudeerd aan de kunstacademie. De opleiding die ze hebben genoten zal hen zeker niet hebben kunnen voorbereiden op de situatie waar ik hen voor heb uitgenodigd. De ervaring in de Kringwinkel zal een belangrijke leerschool zijn gebleken in hun parcours, denk ik.”

Zou je VARIA een participatief kunstproject noemen?

Frederik: “VARIA is een artistiek project met een groot sociaal engagement, maar ik vind het geen participatief project. De scheiding tussen de werkzaamheden van de kunstenaars en van de werknemers is steeds heel aanwezig gebleven. De kunstenaars voerden uiteraard wel gesprekken met de mensen en werkten al eens een ronde mee, maar eerder om ervaring op te doen dan om dit ook in te zetten in hun artistieke praktijk. De mensen op de werkvloer moeten wat mij betreft zelfs niet op de hoogte zijn dat ze er werkelijk een kunstproject plaatsvindt. Zo lang er maar respect is voor elkaars werk en een dialoog over eender wat: kunst, werk, beslommeringen, geklaag, gejuich… Die gedeelde ervaring wordt door beide partijen anders verwerkt. Bij de ene is dat in de vorm van herinneringen of toekomstige gesprekken, bij de andere in de vorm van beelden, teksten, tekeningen… Dit zal ook duidelijk zijn in de eindresultaten, denk ik. De kunstenaars geven heel beeldende antwoorden op de ervaringen die ze opgedaan hebben, maar wel vanuit hun eigen perspectief.”

Waarom kies je ervoor om de resultaten te tonen in het magazijn van de Kringwinkel?

Frederik: “In het begin hadden we geen duidelijk beeld waar we de van de werken zouden tonen. De reden waarom de kunstenaars het magazijn willen gebruiken als presentatielocatie is gegroeid vanuit hun relatie met de plek en de mensen die er werken. Het voelde voor hen heel natuurlijk om zich aan het eind van hun werkperiode opnieuw te richten tot de mensen waarmee ze gewerkt hebben. In een tweede fase kan het misschien interessant zijn om het werk ook elders te tonen, maar we zouden nooit dezelfde ervaring kunnen creëren. Het is ook mooi dat we de presentatie kunnen combineren met een feest voor het 25-jarig bestaan van de Kringwinkel. De plaats zal omwille van de plaats zelf heel veel aandacht krijgen en daar spelen de kunstenaars op in. Ze vestigen met hun werk de aandacht op het magazijn zelf.”

Komt er nog een vervolg?
Frederik: “Daar zijn we inderdaad serieus over het aan het nadenken, samen met de directie van de Kringwinkel. Zij zien er wel iets in om een permanente residentieplek te worden voor kunstenaars. Dat zou fantastisch zijn. Niet alleen omwille van praktische redenen, zodat kunstenaars bijvoorbeeld makkelijker hun materiaal kunnen opbergen. Maar ook om het wederzijdse potentieel, dat we nu onderhuids aanvoelen, nog meer bloot te leggen. Een project als VARIA heeft vooral tijd nodig, zodat kunstenaars kunnen groeien. Dat staat vandaag enorm onder druk.”

Tekst: An Van den Bergh
 

Het onderzoek van de vier kunstenaars zal gepresenteerd worden tussen 16 en 19 maart 2016 in de vorm van rondleidingen en een publicatie. Schrijf je hier in!