Inclusieve festivals in België: een blik op muziek en cultuur

Festivals zijn ontmoetingsplaatsen waar mensen samenkomen om cultuur en muziek te beleven. Maar niet iedereen kan zomaar deelnemen. Fysieke en mentale, sociale en financiële drempels maken het voor velen moeilijk om volwaardig deel uit te maken van events. In België zetten steeds meer festivals actief in op inclusie, zowel in de muzieksector als in de bredere cultuursector. In dit artikel werpen we een blik op enkele inspirerende initiatieven en kijken we hoe deze festivals echt een verschil maken.

Muziekfestivals: toegankelijkheid centraal

Muziekfestivals bereiken een groot publiek, maar niet iedereen voelt zich automatisch welkom. Daarom nemen sommige festivals extra maatregelen om barrières weg te werken en een meer veilige festivalervaring te bieden.

• Rock for Specials is een festival dat zich specifiek richt op mensen met een verstandelijke beperking. Dit tweedaagse muziekfestival in Evergem biedt een veilige en aangepaste omgeving waar toegankelijkheid en plezier vooropstaan. Door aangepaste infrastructuur, een zorgzaam team en een aanbod op maat bewijst Rock for Specials dat een festivalervaring voor iedereen mogelijk is.
• Pukkelpop heeft samen met Inter in de afgelopen jaren belangrijke stappen gezet om het festival toegankelijker te maken voor een divers publiek. Met een uitgebreid toegankelijkheidsplan biedt het festival onder andere rolstoelplatforms, ringleidingen voor slechthorenden en aangepaste faciliteiten voor mensen met een beperking. Onder het initiatief 'We Care A Lot' zet Pukkelpop zich in voor een festivalervaring waarin iedereen zich welkom voelt, onder andere door prikkelarme zones, gebarentolken voor slechthorende festivalgangers en een buddy-systeem voor mensen die extra ondersteuning nodig hebben. Het festival bewijst hiermee dat inclusie een integraal onderdeel kan zijn van een groot en mainstream muziekfestival.
• Gooikoorts werkt met verschillende tarieven om muziekbeleving voor zoveel mogelijk mensen mogelijk te maken. Festivalbezoekers kiezen het tarief dat best past bij de eigen mogelijkheden. Het basistarief dekt de effectieve kosten, het plustarief maakt de financiële toegankelijkheid van het festival mee mogelijk en het verlaagd tarief is er voor wie het om welke reden dan ook minder breed heeft. De toekenning van het verlaagd tarief gebeurt op vertrouwen, zonder bewijzen op te vragen.

Cultuurfestivals: ruimte voor diversiteit

Naast muziekfestivals zijn er in de cultuursector ook initiatieven die expliciet inzetten op inclusie. De cultuursector richt zich nog meer op participatie, waarbij het publiek kan deelnemen en deelhebben aan de diverse deelaspecten van de werking van de festivalorganisatie en het aanbod. Door het eigenaarschap te verhogen worden meer diverse gemeenschappen samengebracht.

• Park Poetik is een Brussels stadsfestival dat cultuur letterlijk naar de straten en pleinen brengt. Dit festival zet in op participatie door buurtbewoners en kunstenaars te betrekken bij de besluitvormingsprocessen, zoals de invulling van het programma, het verdelen van het budget en het logistieke werk. Er wordt zoveel mogelijk los van geoormerkte statuten, posities of structuren gedacht en gewerkt. Team Poétik is coördinator van dit netwerk en treedt op als facilitator. Door het gebruik van openbare ruimte en het aanbieden van gratis activiteiten verlaagt Park Poetik drempels en zorgt het voor een inclusieve en superdiverse culturele beleving. 
• Het festival Caring is Sharing van Schouwburg Kortrijk heeft als doel via kunst en cultuur een impact te creëren op de zorgsector. Programmator Amin Srasra heeft daarbij de specifieke opdracht om te focussen op participatie en opkomend talent. Amin programmeert niet enkel kunstenaars die bezig zijn met participatief sociaal-artistiek werk en jonge makers, maar ondersteunt ook bottom-up projecten zoals een theatertraject met vrouwen met een migratie-achtergrond van armoedevereniging A'KZIE.
• Quartiers d’O in Oostende is een geëngageerd cultureel wijkfestival waarbij KAAP, Theater aan Zee, De Grote Post en kleinVerhaal een participatief en meerstemmig verhaal schrijven. Een uitgebreide vertegenwoordiging aan buurtbewoners, sociale middenveldspelers, onderwijsactoren, socio-culturele verenigingen is betrokken in een kwalitatief en duurzaam participatief proces van ongeveer 6 maanden.

Ondersteunende initiatieven: bouwen aan een inclusieve festivalcultuur

Naast de individuele festivals zijn er in België ook organisaties die festivals ondersteunen bij het uitwerken van een inclusiebeleid. Zij bieden tools, advies en netwerkmogelijkheden om van inclusie een structureel onderdeel te maken van festivalorganisaties.

• Sustafest brengt festivals, beleidsmakers en experten samen om de toekomst van festivals duurzamer en inclusiever te maken. Dit platform richt zich op het delen van kennis en het stimuleren van samenwerking om duurzame veranderingen teweeg te brengen in de festivalwereld.
• Demos ondersteunt festivalorganisatoren met inzichten en concrete handvaten om inclusie op de agenda te zetten. Via onderzoek, publicaties en praktijkvoorbeelden helpt Demos organisatoren om bewuste keuzes te maken rond toegankelijkheid, participatie en diversiteit.
• Vi.be, steunpunt voor artiest en muzieksector werkt samen met het Sociaal Fonds Podiumkunsten om grensoverschrijdend gedrag in de muziek- en podiumsector bespreekbaar te maken en tegen te gaan. Dit initiatief helpt festivals en organisatoren om een veilige en respectvolle omgeving te creëren voor artiesten en medewerkers.

Inclusie als een gedeelde verantwoordelijkheid

De inspanningen van festivals en ondersteunende organisaties tonen aan dat inclusie in de festivalwereld geen verre droom hoeft te zijn. Door bewuste keuzes te maken en samenwerkingen aan te gaan kunnen festivals in zowel de muziek- als cultuursector een omgeving creëren waarin zo veel mogelijk mensen welkom zijn. Inclusieve festivals zijn niet enkel een meerwaarde voor bezoekers, maar dragen ook bij aan een samenleving waarin cultuur en muziek echt voor iedereen toegankelijk zijn.

Demos ontwikkelde een zelftest voor de muziek en de cultuursector, een leidraad om inclusie binnen festivalorganisaties te bevorderen en die hen helpen om concrete of verdiepende stappen te zetten richting een inclusieve festivalomgeving. Diverse aspecten van het festival wordt daarbij doordacht via tien essentiële bouwstenen die bijdragen aan een veilige, toegankelijke en diverse festivalervaring.

Wil je zelf werk maken van een inclusiever festival? Gebruik deze hulpmiddelen:

• Lees hier de 10 bouwstenen met praktijkvoorbeelden.
• Zelftest en diagram – Analyseer waar je organisatie vandaag staat op vlak van inclusie.
• Checklist voor een inclusief festival – Concreet stappenplan om je festival inclusiever te maken.
• Inspiratielijst – Contacten en voorbeelden van organisaties die aan inclusie werken.
• Bij Demos kan je op vraag ook terecht voor een begeleidende sessie, via ann.vandevyvere [at] demos.be
  

  .