Landschapstekening Kunsten 2025: de toekomst van participatief kunstbeleid

voorwoord nieuwsbrief november 2025 

Kunstenpunt heeft onlangs de Landschapstekening Kunsten 2025 gepresenteerd. Het is een overzicht van het Vlaamse kunstenlandschap: per discipline worden sterke en zwakke punten bekeken, en er worden tien overkoepelende thema’s besproken. De bevindingen vormen ook de basis voor een nieuwe strategische visienota die uiterlijk april 2026 aan het Vlaams Parlement wordt voorgelegd.

In het hoofdstuk Tuimelen en besmetten van de landschapstekening gaat het over participatieve kunstpraktijken. Kunstenpunt beschrijft ‘participatief kunstwerken’ als een manier van werken waarin het actief betrekken van mensen, vaak niet-professionele deelnemers, centraal staat.
Participatie in dit veld verwijst niet alleen naar publieksbereik of bezoekersaantallen, maar naar werkelijk meedoen, mee creëren en mee beslissen in artistieke processen. 

We hebben het hoofdstuk doorgenomen en delen hier een korte samenvatting en onze kijk: participatie wordt in Vlaanderen steeds vaker gezien als een gedeelde manier van werken: maken, leren en zorg dragen. Kunst en sociale betrokkenheid versterken elkaar, maar dit kan ook spanning geven tussen autonomie, inclusie en institutionele verwachtingen.

Wat kenmerkt participatieve kunstpraktijken?

Participatieve kunst nodigt uit om anders naar kwaliteit te kijken. Het gaat niet alleen om het eindresultaat, maar ook om hoe iets tot stand komt en wat het teweegbrengt. Kunst en dagelijks leven raken elkaar: kunstenaars en deelnemers werken samen als gelijken. Dat zorgt vaak voor nieuwe vragen – over wat kunst kan zijn, en wat samen creëren in een samenleving betekent.

Zo’n manier van werken vraagt andere ritmes en verwachtingen. Participatieve projecten laten zich niet strak plannen of in schema’s gieten. Ze hebben tijd nodig om te zoeken, te vertragen en te reageren op wat zich aandient. Improvisatie en reflectie horen erbij: je “tuimelt” als het ware mee met het proces.

Deelnemers zijn geen toeschouwers, maar mede-makers en mee-beslissers. Hun betrokkenheid bepaalt mee de richting en betekenis van het werk. Daarom is er veel aandacht voor vertrouwen, veiligheid en samenhang – voor het groeien van een groep en het voeren van een open dialoog.

Waar vroeger vooral het eindproduct telde, ligt de waarde nu in wat er onderweg ontstaat: in de ontmoetingen, het samen leren, en de band die groeit binnen een gemeenschap. Toch schuurt deze manier van werken soms met hoe het kunstenveld traditioneel is georganiseerd. Participatieve projecten zijn moeilijk te meten met klassieke cijfers zoals bezoekersaantallen, verkoop of productievolume. Hun kennis en methodes blijven vaak verspreid over losse initiatieven of individuen, waardoor structurele verankering ontbreekt.

Tegelijk biedt dit veld grote kansen. Als beleidsmakers en steunpunten ruimte maken voor kennisdeling en methodische ondersteuning, kunnen deze praktijken niet alleen sterker worden, maar ook blijvend bijdragen aan een opener, meer betrokken kunstlandschap.

Onze visie

Bij Demos (deel van kenniswerking publiq) kijken we nog een stap verder: participatie is geen werkvorm, maar een houding. Het begint niet bij de kunstpraktijk, maar bij de samenleving. In onze ogen gaat participatie hand in hand met inclusie, macht delen en gelijkwaardigheid.

Vrije tijd, en dus ook kunst, is een recht voor iedereen, niet alleen voor wie de codes kent. Participatieve projecten gaan verder dan drempels wegnemen: ze creëren ruimte, erkennen kwetsbaarheid en zorgen dat iedereen kan meedoen én mee beslissen. Het is een proces van leren, reflecteren en omgaan met ongemak. Juist daar verschuiven machtsverhoudingen en krijgt echte participatie betekenis.

Tegelijk is de realiteit soms precair: veel projecten bestaan dankzij tijdelijke middelen, vrijwilligers en moreel engagement. Zonder structurele erkenning riskeren deze vernieuwende praktijken te verdwijnen, terwijl ze juist zorgen voor sociale vernieuwing, rechtvaardigheid en democratische cultuur.

Kortom: participatie betekent niet “meer mensen bereiken”, maar macht herverdelen. Het gaat om samenwerken met mensen, niet alleen voor mensen. Het stopt niet bij toegang, maar wil eigenaarschap en zeggenschap waarmaken.

• Lees hier 'Voorwaarden voor een écht inclusief vrijetijdsbeleid'