Cirk! Of de acrobatie van het verbinden

In 2019 vieren we de tiende verjaardag van 'lokale netwerken vrijetijdsparticipatie voor mensen in armoede'. Daarom trekt Demos samen met Hilde De Brandt door Vlaanderen op zoek naar inspirerende spilfiguren en praktijken. Zo ontmoeten we Cirk!

Eigenlijk stond het in de sterren geschreven: dat in Aalst het circus zou herrijzen. Al was het eerder toeval dat het er uiteindelijk van kwam. Dik tien jaar geleden besloot de verantwoordelijke schepen om ook tijdens de zomermaanden het cultuuraanbod in de stad aan te scherpen. Hij keek ervoor naar het cultuurcentrum dat de handschoen oppakte. Precies in die periode tekende het circus in Vlaanderen weer scherpe contouren. Gedwongen door de omstandigheden en onder impuls van een jonge generatie artiesten, was het circus aan een revival begonnen, waarbij de discipline zichzelf nagenoeg heruitvond. Acrobatie werd kunst, het circusverhaal theater. De appreciatie was navenant. De nieuwsgierigheid van het publiek naar de nieuwe circusgolf was gewekt.

In Aalst was niet alleen die evolutie de wegbereider naar het stadsfestival Cirk!. Ook de eigen stadsgeschiedenis eist zijn deel. Want jarenlang was in Aalst en omstreken het legendarische Circus Jhony actief. Het gezin van Lissum en hun tien kinderen hielden tot begin de jaren tachtig de circustraditie in de regio in ere. Het einde van Circus Jhony is in Aalst blijven nazinderen als een soort van sluimerend heimwee. Toen de idee voor een zomerprogrammatie rijpte, leek circus om verschillende redenen evident. Het is, tien jaar later, de juiste beslissing gebleken.

Vijf voorstellingen op twee marktpleinen met straatcircus, circustheater en installatiecircus. Zo zag in 2009 de allereerste editie van Cirk! eruit. Het was bescheiden, vernieuwend en grotendeels onbekend voor een nog niet bestaand publiek. Zonder immense budgetten, maar wel met een reële ambitie ging het festival van start. En het publiek kwam. De eerste editie toonde meteen het potentieel van het initiatief: een stevige mix van generaties, toevallige passanten en doorgewinterde culturo’s, jonge gezinnen en dagjestoeristen… Ze genoten en zagen dat het goed was.

Leer- en groeiproces

"Het festival was gratis, en dat is zeker een toverformule gebleken", vertelt Kathleen Keymeulen, Cirk-programmator van het eerste uur en directeur van cc De Werf. Hoe je het ook draait of keert, cultuurparticipatie heeft drempels, maar door alvast de financiële drempel weg te nemen, verlaag je de toegankelijkheid aanzienlijk. "Je moedigt ook mensen die niet gewoon zijn om naar cultuurevents te komen, aan om langs te komen. In het begin was dat zelfs letterlijk een leerproces. Mensen liepen soms door de voorstellingen. Straatacts waren nieuw en de omstandigheden en gedragscodes niet altijd duidelijk. Maar het publiek gaat daar samen door. De onwennigheid gaat eruit. Het is zomer, het is vakantie en circus brengt een spanning en vrolijkheid die verbindt. Ook de discipline zelf is laagdrempelig. Dat helpt om een meer divers publiek te bereiken."

Intussen is Cirk! volwassen geworden. De recentste editie bracht dertig gezelschappen met meer dan honderd voorstellingen naar het driedaagse festival. Er wordt geëxperimenteerd met acts én locaties. Het gaat lang niet meer om twee pleinen: Cirk! is uitgewaaierd over de stad.

En toch, zegt Kathleen, blijft het groeipotentieel groot. "We spreken een divers publiek aan, maar het weerspiegelt nog lang niet de bevolkingssamenstelling van de stad. Die zoektocht blijft, ook als het over gratis openluchtprogrammatie gaat. We zijn gaandeweg ook meer gaan inzetten op toeleiding. Gezelschappen die mensen op Cirk! konden zien, hernemen we in de schouwburg. Zo hopen we dat Cirk! bijdraagt om mensen te motiveren de stap naar een breder cultuuraanbod te zetten. Het hele jaar lang, ook binnenshuis. We willen hen met zachte hand aanmoedigen om hun grens te verleggen. De initiële circusbeleving wordt dan de opstap naar meer en andersoortige cultuurparticipatie."

Emancipatie

De financiële drempel wordt bij reguliere programmatie aangepakt door de UiTPAS. Hoewel Cirk! gratis is, speelt de UiTPAS ook op het festival een prominente rol. Door de pas bij verschillende voorstellingen te scannen kan de bezoeker leuke gadgets verzamelen. Maar tegelijk leert hij of zij de pas optimaal gebruiken en krijgt de pashouder tips over en toegang tot andere vormen van vrijetijdsbeleving. Zo krijgt UiTPAS niet alleen een financieel, maar ook een emanciperend effect.

"Ook wat dat betreft blijft er nog een belangrijke groeimarge", zegt Kathleen. "Aalst telt heel wat verenigingen waarmee hechter zou kunnen samengewerkt worden. Dat gebeurt vandaag op vlak van praktische organisatie, maar heeft op inhoudelijk vlak zeker nog mogelijkheden. Door cocreatie bijvoorbeeld. Samen voorstellingen maken. Of samen over context en programmatie beslissen. Er schuilt opportuniteit in een grotere betrokkenheid van het publiek. Dat terrein is nog voor een stuk onontgonnen. Die troeven werden voorlopig nog niet uitgespeeld. Wat geenszins wil zeggen dat er niet voort getimmerd wordt aan een intens én toegankelijk parcours."

Ambitieuze toekomst

Het toekomstpad van Cirk! is veelzijdig en ambitieus en zet in op verschillende pijlers. De eerste en sterkste is het festival zelf. Binnen de stad heeft het intussen een ijzersterke reputatie, maar de uitstraling naar buiten kan wervender en krachtiger. Cirk! is meer dan een sterk merk: het festival leeft en verdient een plaats binnen andere en bekendere straattheaterfestivals in Vlaanderen en daarbuiten.
De versleuteling van de festivalprogrammatie in het bredere cultuuraanbod van de stad blijft een belangrijke toeleidingsfactor. Publieksopbouw en participatie blijven een voortdurend aandachtspunt in het totale vrijetijdsbeleid. De start van de circusschool kan daar een zeer betekenisvolle rol in spelen. Lagere schoolkinderen kunnen voortaan de circusmicrobe uittesten en ontwikkelen in een eigen stedelijk circusbiotoop. De weg naar Aalsters circustalent ligt opnieuw open.

Aan de andere zijde van het spectrum bevinden zich de circusprofessionals. Een residentiële werking voor circusartiesten zou het ultieme orgelpunt zijn om de wisselwerking tussen lerende jongeren en voortschrijdend talent te voeden.

Tussen droom en daad staan nogal eens de praktische bezwaren. Beleidskeuzes en financiële beperkingen wegen op projecten en dwingen tot keuzes. Dat is in Aalst niet anders.

"Maar met Cirk! moeten we doorgaan", zegt Kathleen beslist. "Ik ben overtuigd van het verschil dat we kunnen maken. Tijdens de jongste editie trokken we een techniekenparcours door een stadswijk die relatief weinig met kunsten in aanraking komt. Een vrolijke stoet was het. De bewoners bleven aarzelend staan kijken. Wel, daar ligt een heldere opdracht: de formule vinden die hen aansluiting laat vinden. Meedoen, connectie maken, de stap zetten naar anderen via cultuur. Cirk! heeft alles in zich om dat waar te maken."

Benieuwd naar de werking van Cirk!? Kom dan naar onze Netwerkdag 2019!

Contact:

Directie cc De Werf: Kathleen Keymeulen
Programmatie Cirk!: Liesbeth Bonner
UiTPAS: Katrien Wauters