Karlsöyfestivalen inside out

Dit is een artikel uit de blog reeks over festivals wereldwijd die inspirerende stappen zetten naar meer inclusie, die diversiteit vieren en discriminatie van groepen hoog op de agenda zetten en werken aan laagdrempeligheid. 

Op een eiland boven de poolcirkel, waar rendieren zomaar de weg oversteken en de zon ’s zomers weigert onder te gaan, komt elk jaar een bijzondere groep mensen samen. Het Karlsöyfestivalen is geen klassiek muziekfestival. Het is een oefening in samenleven. Een tijdelijke samenleving die radicaal kiest voor solidariteit, voor kunst en voor conflict als bron van verandering.

Een eiland, een festival, een gemeenschap in wording

De organisatoren noemen het zelf een “protestfestival”. Een plek om weerstand te bieden tegen de destructieve krachten van winstlogica, racisme en ecologische uitputting. Geen commerciële headliners of VIP-zones, maar werkgroepen, pamfletten, collectieve keukens en een open podium.
The Karlsøyfestivalen is a special occasion where we gather together to resist and oppose a society with values based on profit, competition and greed.
Deelnemen begint niet op de eerste dag van het festival. Wie wil, haakt al maanden op voorhand aan in digitale vergaderingen of opbouw weken op het eiland. De scheidslijn tussen bezoeker, vrijwilliger of organisator vervaagt. Wie aankomt op het eiland Karlsoy, komt niet om te consumeren, maar om bij te dragen.

Politiek, poëzie en Palestina

Het festival schuwt de grote thema’s niet. Integendeel, ze worden in het programma expliciet benoemd: kolonisatie, ecologische verwoesting, rechts-extremisme, oorlog. Dit jaar was Palestina prominent aanwezig.

De Palestijns-Zweedse muziekgroep Kofia zong hun strijdlied “Leve Palestina”, dat in de nasleep van de genocide in Gaza uitgroeide tot een internationaal vrijheidslied. Er waren seminars over anarchisme, racisme en conflictresolutie. In een publieke meeting werd het debat gevoerd over de strijd om natuurlijke rijkdommen in het hoge noorden. Er was een documentairevertoning van Ways of Seeing, met aansluitend een artist talk.

“Hope, art and struggle are central concepts when building a community that resists destruction.”
— Karlsoyfestivalen.no, juli 2025

Participatie is geen methodiek

Op Karlsoy is participatie. Ze hoeft niet ontworpen te worden, want ze zit ingebed in de manier van zijn. Kinderen, kunstenaars, mensen met een kwetsbaarheid, activisten en eilandbewoners nemen allemaal deel aan het proces. Dat betekent ook dat conflicten onvermijdelijk zijn.

Toen enkele kinderen elkaar begonnen uit te sluiten tijdens de opbouw van het festival in de zomer van 2025, ontstond er geen paniek, maar dialoog. Enkele moeders zochten spontaan naar manieren om het pestgedrag aan te pakken. Ze bespraken machtsstructuren onder kinderen aan de hand van het beeld van de “queen bee”. De term verwijst naar een benadering om pestgedrag en de dynamiek van meidengroepen, waarbij een "queen bee" (koningin) en haar "wannabees" (volgelingen) een dominante rol spelen, aan te pakken. Deze methodiek, vaak gebruikt in het onderwijs, richt zich op het creëren van een veilige omgeving door het bespreekbaar maken van de rollen, het vergroten van de weerbaarheid van kinderen en het bevorderen van respectvol gedragen. De moeders bedachten om de sfeer en waarden van Kardemomme Village – een fictief Noors dorp uit een kinderboek van Thorbjørn Egner, samen met de kinderen op een zichtbare plek te verbeelden. Het verhaal verkent thema's als vriendschap, eerlijkheid, en het belang van vriendelijke omgang met elkaar, zoals vastgelegd in de "Kardemomwet".
De keuze voor dit verhaal was geen toeval. Het biedt  kinderen een kader van zorg en vrijheid, van spel en zelfregie. Participatie was hier geen projectdoel, maar een spontane praktijk.

Wat als meedoen niet vanzelfsprekend is?

Toch roept die vanzelfsprekende participatie ook vragen op. Wat met mensen die niet de energie of goesting hebben om mee te bouwen? Of die mentaal kwetsbaar zijn? Op het eiland is er veel liefde, verdraagzaamheid en begrip voor wie anders is. Maar structurele ondersteuning is soms zoek. Er is geen uitgesproken zorgstructuur, geen formalisering van verantwoordelijkheden. 

“Soms is het genoeg dat iemand ruimte krijgt. Maar soms heb je ook iemand nodig die naast je blijft, als het moeilijk wordt.”

In België en omringende landen groeit de aandacht voor carekeepers en safe(r) spaces op festivals. Zie bijvoorbeeld de Checklist Inclusieve Festivals van Demos vzw of initiatieven zoals Safe ‘n Sound. Die gaan over psychische veiligheid, toegankelijke communicatie, aandacht voor middelengebruik en omgaan met grensoverschrijdend gedrag.

De vraag is: past dat gestructureerde denken bij de intuïtieve vrijheid van Karlsoy? Of kunnen beide werelden elkaar versterken?
Hoewel participatie diep in de onderbuik van Karlsoyfestivalen zit, wil het festival voortaan sterker bouwen aan een dynamische structuur en duidelijke kaders, waarin zorg en veiligheid een centrale plaats krijgen.

Meervoudige rollen en de kracht van spanning

Wie het festival van binnenuit beleeft, merkt dat elke deelnemer meerdere rollen opneemt: kok, criticus, trooster, sfeermaker, lichttechnicus, activist, zwartkijker, verhalenverteller… Niet alle rollen zijn functioneel – sommige zijn sociaal, emotioneel of zelfs ideologisch geladen.

Door de verschillende rollen expliciet te benoemen, zichtbaar en bespreekbaar te maken, kunnen ze ook makkelijker gedeeld en overgedragen worden. Zo groeit eigenaarschap én zorg op een meer gedeelde manier.

Ook spanningen horen erbij. Zo ontstond er vorig jaar een conflict rond het lichtontwerp en decor op het hoofdpodium. Eén van beiden trok zich even terug – zonder dat het conflict werd opgelost. Maar dat niet oplossen hoort ook net bij de kracht van het festival. Door ruimte te laten voor de tegenstem, voor verdriet en woede, ontstaat er iets dat lijkt op wat Deep Democracy bedoelt: geen gelijk willen halen, maar wel gehoord worden.

Karlsoy als laboratorium

Karlsoyfestivalen is geen blauwdruk. Wat er werkt op een eiland in Noord-Noorwegen, is niet zomaar te kopiëren naar een stadsfestival in Antwerpen of een zomerkamp in Limburg. Maar wat er ontstaat – dat is wél inspirerend.

Karlsoyfestivalen laat zien dat een festival meer kan zijn dan een line-up. Het kan een oefening zijn in samenleven. In vertrouwen geven, in zorg dragen, in grenzen respecteren én bevragen. En misschien is dat wel het begin van een andere samenleving.