Kostbare vrije tijd in tijden van een epidemie

Beeld: Robert Collins on Unsplash

Veel lokale netwerken rolden hun actieplan 2020 uit, toen de coronacrisis ook daar kwam tussen fietsen. Zo kwam er een hoop doelstellingen en acties rond vrijetijdsparticipatie van mensen in armoede, maar geen kansen op reële ontmoeting. Wellicht is dit niet voor de zomer. Het lokaal netwerk moet in deze bijzondere tijden meer dan ooit in gesprek gaan met mensen in armoede over vrije tijd. Het is meer dan ooit nodig om vanuit netwerkverbanden de uitdaging aan te gaan.

Ondertussen is op Vlaams niveau op kabinetten, administratie en in overleg met de sectoren beslist over wat nog mag en kan vanaf de zomer. Met Generatie Veerkracht werkten de Vlaamse minister van Jeugd samen met ambtenaren en jeugwerksector aan een actieplan 'Maatschappelijke kwetsbare kinderen en jongeren in tijden van corona'. Een projectoproep versterkt het jeugdwerk in het verbinden van maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren met de buurt en de samenleving.

Ook op lokaal niveau ligt er veel verantwoordelijkheid op het vlak van vrije tijd. De coronacrisis zet het aanbod in jeugdwerk, cultuur en sport sterk onder druk. Daarom roepen een aantal actoren uit sport, kunst, cultuur en jeugd samen met erfgoedorganisaties en het circuscentrum lokale besturen op om deze verenigingen zo goed mogelijk te ondersteunen. Ze stellen concreet een 8-punten plan voor waar elk lokaal bestuur mee aan de slag kan gaan. In veel gemeenten zet het lokaal bestuur in op noodopvang voor het onderwijs met infrastructuur en personeel.

Er beweegt sinds eind maart 2020 heel wat op het lokale vlak om kwetsbare groepen te bereiken. In veel steden is de winteropvang verlengd, er zijn extra middelen voor voedselbanken, er is extra inzet vanuit OCMW medewerkers om oudere en kwetsbare personen te bereiken ... Ook lokale netwerken springen bij. Zo is het lokaal netwerk in Ichtegem al aan het brainstormen over een andere aanpak met bijvoorbeeld knutselpakketten voor kwetsbare kinderen. In Geetbets verdeelt de bibliotheek boeken aan huis. In Stabroek coördineert de trekker van het lokaal netwerk ‘Stabroek Werkt’, een vrijwilligerswerking in tijden van corona. Deze extra inzet leidt vaak tot taakverschuivingen bij de lokale diensten waardoor het 'normale' werk moet wijken. Toch willen wij in deze moeilijke context aandacht vragen voor vrije tijd van mensen in armoede.

Voor een grote groep burgers is deze epidemie een zeer harde dobber. Armoedeorganisaties spreken over een humanitaire ramp die de meest kwetsbare mensen in onze samenleving het hardste treft. “Bij de meer kwetsbare groepen, zoals ouderen, mensen met een beperking of met psychische problematiek, is er vaak al sprake van sociaal isolement. Dat kan nu verharden tot een blijvende maatschappelijke uitsluiting", vertelt Pieter Jan Van Delden in een artikel op Sociaal.Net. We zitten volgens hem in een coronadans waarbij we in de periodes tussen de lockdown extra moeten inzetten op outreachend werken, om die contacten dan weer online verder te zetten tijdens een eventueel volgende lockdown.

Het groeiend sociaal isolement wijst er op dat vrije tijd ook nu geen luxe is voor mensen in armoede, maar een noodzaak. De psychische en fysieke gezondheid, een rijk netwerk en kwaliteitsvolle vrije tijd is voor iedereen broodnodig. In tijden van een epidemie moet het lokaal netwerk vrijetijdspartipicipatie voor mensen in armoede de coranadans leiden om het recht op vrijetijdsparticipatie te blijven realiseren.

Vrije tijd wordt, omringd door de nodige veiligheidsmaatregelen, exclusiever en ontoegankelijker. Het vrijetijdsaanbod voor de zomer en in najaar zal in een totaal andere constructie en heel snel op poten moet gezet worden. Veel ouders zullen ook snel op die alternatieve opvang en vrijetijdsaanbod intekenen. De turbulenties die nu ook het jeugdwerk, sport en cultuur bereiken, werpt zo bijkomende drempels op voor mensen en armoede. Het is meer dan ooit nodig om vanuit netwerkverbanden de uitdaging aan te gaan:

• Breng in kaart wat er al gebeurt, want er gebeurt al heel wat. Veel armoedeverenigingen en andere sociale partners houden de vinger aan de pols, nu noodgedwongen via chats, telefoontjes, deurgesprekken of duowandelingen.
• Zoek ook uit waar de noden aan ondersteuning liggen zowel voor mensen in armoede, de armoedepartners als de verenigingen uit jeugdwerk, cultuur en sport. Het netwerk kan, samen met sociale partners, de vrijetijdsbehoeften en noden aan ondersteuning van kwetsbare groepen onderzoeken. Misschien is er schrik om zich voor sport, cultuur, jeugdwerk in de publieke ruimte te begeven. Misschien is er schrik om kinderen en jongeren op kamp of naar de speelpleinwerking te sturen. En hoe communiceren we best met mensen in armoede over de nieuwe aanpak en afspraken?
• Naast het in kaart brengen van wat gebeurt en polsen naar noden, is er ook nood aan reorganisatie van het vrijetijdsaanbod. Wat kan wel nog doorgaan in het jeugdwerk, cultuur en sportaanbod, onder welke voorwaarden en welke doelgroepen zijn prioritair?

Het is nu of nooit voor lokale netwerken om proactief hun actieplan bij te sturen, zodat de voorziene middelen op een flexibele manier kunnen ingezet worden voor mensen in armoede. Mits een goede verantwoording, moet de lokale en Vlaamse overheid hier zeker oog voor hebben. Vanuit Demos geloven we ook dat je met de verschillende expertises rond de tafel van het lokale netwerk tot concrete oplossingen kan komen en een hoopvol perspectief voor mensen in armoede.