Hoe maak je ruimte voor kunst in de zorg? Tips en randvoorwaarden

"Je moet eigenlijk niets meer doen dan spontaniteit ruimte geven."
Nadine Laurent, wzc bellevue in Vorst 

Naar aanleiding van het project Art.is.t.Care over kunstpraktijken in woonzorgcentra, willen we meer zichtbaarheid geven aan die waardevolle praktijken en willen we inspiratie en kaders delen om zo meer kunstenaars en organisaties uit de zorgsector in verbinding te brengen. 
De samenwerking in een woonzorgcentrum heeft haar meerwaarde, maar komt niet zonder uitdagingen. Wat zijn de randvoorwaarden voor zo’n samenwerkingsverband? Hoe begin je er zelf aan? We geven hier tips mee uit trajecten van Art.is.t.care, die je ook kan meenemen naar andere zorgcontexten. 

Uitdagingen 

Kunst toelaten als woonzorgcentrum vereist een cultuurverandering: eerder dan kunst in huis als extra taak op te nemen, vul je je rol als verzorgende/directeur/animator/... anders in. Je bent er als mens onder de mensen en verbindt mogelijkheden. Hoe je kijkt naar je werk en naar woonzorg verandert. Toch is er ook ondersteuning en aandacht nodig voor wat het met zich meebrengt. Gedragenheid door het hele woonzorgcentrum is nodig om niet beperkt te blijven tot het engagement van enkelen. 

Zorg en kunst zijn twee totaal verschillende sectoren. Ze verbinden vraagt dat beide uit hun eigen vakje komen: dát is intersectoraal werken. Je moet elkaar leren kennen, vertrouwen moet groeien. Struikelen en fouten maken hoort erbij. Neem dan ook de tijd om elkaar te leren kennen. Betrek hier meteen meerdere medewerkers bij. Zo zorg je dat iedereen weet wat er gebeurt: elke medewerker, bewoners, familie en eventueel ook buurt(organisaties) en kan je interactie stimuleren.  

Ook als kunstenaar kom je in een andere wereld binnen. Regelmatige en best vaste ontmoetingen met de bewoners en medewerkers zijn dan essentieel. Want de uitdaging bij een residentie is tegelijk de kracht: je verlaat je eigen eiland en die context beïnvloedt je proces. Daar kan je dankbaar gebruik van maken.

“Met een of meer kunstenaars, die hen niets anders vragen dan te zijn, en te creëren .... als die dat wil.”
Nadine Laurent, wzc Bellevue in Vorst 

Randvoorwaarden

Hier lijsten we een aantal aandachtspunten op die je helpen om een samenwerking te doen slagen, of je nu directeur, medewerker, kunstenaar of facilitator bent.

Voor iedereen

• Denk na over je rol (directeur, kunstenaar, …) en bereid je voor. Wat heb je nodig als kunstenaar? Wat wil je er bereiken? Wat kan je bieden als (woon)zorgcentrum? Wees niet rigide en laat institutionalisering achterwege, maar maak wel afspraken.  
• Plan een gesprek voor aanvang van je project waarbij verwachtingen aan bod komen, de werking en filosofie van het centrum worden toegelicht, de beschikbare ruimtes getoond, de activiteitenkalender en routines bekeken en doe dit samen met andere medewerkers.  
• Toets bij aanvang begrippenkaders af. Spreken we dezelfde taal? 
• Zorg dat het project niet van één medewerker afhangt. 
• Bekijk breed welke rollen bewoners kunnen opnemen: artistiek meewerken, praktisch assisteren,… 
• Een project mag niet van 1 persoon afhangen, het is een samenwerking, alle stakeholders zijn betrokken en nemen een rol op 
• Zorg voor voldoende middelen om een project te ondersteunen, kunstenaars zijn geen vrijwilligers. Wees duidelijk naar elkaar over wat de middelen zijn. 
• Het kleine en onvoorziene kan ook een verschil maken. Maar er zijn wel steeds genoeg voorzieningen nodig om onvoorziene dingen te kunnen laten groeien.

Voor de facilitator/curator

• Een facilitator zorgt (waar nodig) voor de verbinding tussen kunstenaar en zorgplek. Wees proactief als facilitator en breng de kennis aan die nodig is om af te stemmen.
• Nabijheid is de grootste troef. Kijk naar je eigen omgeving. Welke verbanden kan je er leggen? Bouw aan een netwerk van partners (buurtwerk, welzijnsspelers, zorgplekken, hogescholen, kunstenaars).
• Zet in op duurzame contacten.
• Voorbeelden van facilitators zijn kunsten- of gemeenschapscentra, kunsthogescholen of een organisatie zoals Home-Info (home-info.be). 

Voor het woonzorgcentrum

• Stimuleer interactie en betrokkenheid. Een gouden tip: laat kunstenaars en bewoners dagelijks samen eten. 
• Niet programmeren, maar integreren. En dit in samenspraak of co-creatie met kunstenaars, medewerkers en bewoners.  Verplicht het niet als ‘aanbod’ in de activiteitenkalender.  
• Zorg voor ruime 'openingsuren' voor kunstenaars.
• Bekijk de mogelijkheden om ateliers ook aan bewoners aan te bieden.
• Korte interventies kunnen heel betekenisvol zijn, maar denk na over verduurzaming. 
• Bedank de kunstenaar(s) en zorg voor een afsluitmoment. 

Voor de kunstenaar

• Denk na over je communicatiestijl. Meertaligheid is een troef.  
• Deel je proces en resultaat met bewoners, familie, medewerkers en eventueel buurt op een een manier die aansluit bij wat je doet.
• Wees je als kunstenaar bewust van de kwetsbare context van de bewoners. 
• Oordeel niet te snel over een proces. Wil je iets veranderen, vraag feedback of hulp aan de medewerkers van het wzc.

Art.is.t.care werkt aan een instrument dat zowel kunstenaar, facilitator als woonzorgcentrum kunnen gebruiken om verwachtingen en noden af te stemmen. 
In Brussel neemt GC Pianofabriek een rol als facilitator op in de eigen wijk en staan onder meer wzc Bellevue in Vorst en wzc De Overbron open voor residenties. 

Ben je benieuwd naar welk woonzorgcentrum open staat voor residenties? In Brussel kan je informeren bij Home-Info via Art.is.t.care [at] home-info.be.

Hier vind je meer van het dossier Tussen kunst, welzijn en zorg.

Voor meer tips over samenwerkingsverbanden, kijk eens naar Pronet of op demos.be.