Dossier How to OMTA, de culturele programmatie van Cultureghem in handen van burgers

Met het laboproject 'How to OMTA' zet Cultureghem 3 jaar lang in op cultuurparticipatie van buurtbewoners.

Sinds 2021 ontwikkelt Cultureghem de nieuwe deelwerking OMTA (Open Meeting Space for Temporary Art). HOW TO OMTA brengt mensen vanuit verschillende culturen en contexten structureel met elkaar in verbinding en wil kunst en cultuur in handen leggen van (kwetsbare) buurtbewoners. Tijdens een traject met partners uit de cultuursector, met buurtbewoners, deelnemers, vrijwilligers en medewerkers van de site werken ze samen naar een strategie voor absolute culturele toegankelijkheid en participatie en een gedeelde visie over kunst en cultuur in de publieke ruimte.

Op de site van de Abattoir in Anderlecht wordt het delen van ruimte, voedsel en spelplezier ingezet om verbindingen aan te gaan met de directe buurt en brede omgeving. Via de LOKET-werking van Cultureghem (waar iedereen kan aankloppen om ruimte te delen) komen steeds meer vragen van artiesten binnen. Wie bepaalt welke van deze aanvragen er kunnen plaatsvinden? Wie beslist welke culturele activiteiten er plaatsvinden in de publieke ruimte? Wie heeft het voorrecht om te programmeren? In vele organisaties ligt dit beslissingsrecht al te vaak in de handen van bevoorrechten. Anne Watthee, de coordinatrice van het OMTA traject vertelt dat velen het recht op cultuur niet voelen. ‘Hoe zorgen we ervoor dat iedereen zich betrokken en gehoord voelt en dat de artistieke aanvragen die bij Cultureghem binnenkomen 'gefilterd' worden door hen, een mix van de gebruikers van de site van Abattoir?​’

Met HOW TO OMTA wordt een methode ontwikkeld om het cultuurprogramma volledig én structureel in handen te leggen van de primaire gebruikers van de openbare ruimte. Burgers kunnen doelgericht cultuur creëren, eraan deelnemen en de opgedane kennis delen met elkaar en met andere organisaties en projecten in Vlaanderen. Zo wordt het eigenaarschap over de publieke ruimte vergroot.

Het OMTA team

Dit team is een mix van gebruikers van de site van de Abattoir, de semi publieke site waar Cultureghem gevestigd is. Vrijwilligers, medewerkers, buren, bedrijven, organisaties, bewoners en kunstenaars buigen zich over diverse vragen, zoals wat kunst betekent voor zichzelf en voor de samenleving. De output van deze sessies wordt een charter waarop alle artistieke aanvragen gefilterd kunnen worden. Via de sessies ontdekt het OMTA-team, dat momenteel nog weinig tot geen toegang heeft tot klassieke cultuurbeleving, actief een netwerk van Vlaamse culturele actoren en wordt het eigenaarschap over de publieke ruimte versterkt. Het team is de vaste curator van de publieke ruimte Abattoir en ontwikkelt samen een methodologie en programma voor een OMTA festival. de eerste cases worden afgetoetst tijdens het OMTA-festival van 18 tem 21 september 2023, wat dan later na evaluatie structureel ingebed kan worden.

Een lerend netwerk

Het lerend netwerk bestaat uit actoren die de beslissingsprocessen over hun cultureel programma willen democratiseren. In dit samenwerkingsverband zitten partners met engagement aan tafel die nooit eerder met elkaar hebben samengewerkt en gedeelde ambities hebben over kunst en cultuur naar de publieke ruimte brengen en het in handen leggen van burgers. De gezamenlijke missie van dit partnerschap is het toegankelijk maken van cultuur en vrije tijd voor een divers publiek, vanuit partnerschap en steunrelaties, met het oog op kwetsbare groepen. Zij vormen een lerend netwerk waarin methodieken en inspiratie tijdens het traject worden gedeeld, ook met het bredere werkveld.

Door burgers actief te betrekken, beslissingsrecht te geven over een plek en participatieve methodieken structureel in te werken wil Cultureghem haar werking inclusiever en dus duurzamer maken. Het netwerkverband uit het culturele en socio-culturele bereikt niet enkel medewerkers van de organisatie zelf, maar ook vooral de burgers die in elke organisatie eigenaarschap en beslissingsrecht opnemen. De “vrijwilligers-curatoren” van elke organisatie, zeg maar.

De sessies met het lerend netwerk-team starten met vragen rond 'economics participation', een term die verwijst naar de betrokkenheid van een persoon bij werk en/of een organisatie/project en de toegang tot economische middelen die daaruit voortvloeit. Het gaat over de wijze waarop je bijdraagt aan de economie en waarop je vergoed wordt. Het team onderzoekt participatie in beslissingsprocessen en hoe mensen te betrekken en te engageren bij je werking of project. Welke returns (vergoeding, voldoening, learning together, kennisopbouw,…) zijn er voor vrijwilligers en specifiek voor mensen die kwetsbaar zijn en ook voor de organisatie. Welke doorstroom is er mogelijk of hoe kan je dit verduurzamen in je werking?

• Lees hier onze eerste reflecties rond een inclusief vrijwilligersbeleid. We geven je een inzicht in de leerresultaten uit het begeleidingstraject van Demos met Cultureghem samen met het lerend netwerkverband. De publicatie 'Uit vrije wil, in vrije tijd' is bestemd voor wie als organisatie in de cultuur en kunstensector aan de slag gaat met vrijwilligers, vooral met zij die de toegang tot kunst en cultuur moeilijk vinden. 
• Voor het OMTA festival zetten we een buddy traject op tussen de partners van het lerend netwerk en OMTA team.

De partners in dit lerend netwerk zijn Park Poetik. S.M.A.K. viernulvier, 30cc en BUDA.

Het proces

Met HOW TO OMTA ontwikkelende Cultureghem een methodiek om de culturele programmatie op Abattoir structureel te kunnen laten bepalen door haar gebruikers en zo hun eigenaarschap over publieke ruimte te vergroten.

• Ontdek in dit filmpje hoe ze tewerk zijn gaan.

Dēmos neemt de procesbegeleiding op zich met als doel een gelijkwaardige dialoog tussen de opdrachtgever, de partners en de bewoners te bewaken;  het aanreiken van en ondersteunen in het toepassen van methodieken; het borgen van het leerproces en de verduurzaming van het traject te bevorderen. Onderaan deze pagina publiceren we af en toe links met inpiratie-bronnen, artikels en verslagen van bijeenkomsten en sessies.

Het Cultureghem festival

Het cultuurcomité brengt de site elke dag tot leven en maakt het zich nu ook eigen door middel van cultuur via het Cultureghem festival. Ze stellen zelf het programma voor het festival samen maar dat betekent niet dat je hen als louter curatoren of programmatoren kan beschouwen. Via denk sessies over het belang van cultuur voor zichzelf en voor de samenleving maakten ze een collectief waardenkader op.  Het festivalprogramma wordt afgetoetst aan hun zelf opgestelde leidraad die democratisch en inclusief is. 

Met een buddy-traject worden de organisaties uit het lerend netwerk en de deelnemers uit het cultuurcomité gekoppeld tijdens het Cultureghem festival 2023. Het buddytraject is een leermoment voor alle partijen. Tijdens het festival nemen de zes organisaties deel aan het programma en worden ze uitgedaagd om te reflecteren over verbinding en wederkerigheid, over interculturaliteit, toegankelijkheidsvoorwaarden, participatieve methodieken en inspraak, welkomstcultuur, community learning, drempels en returns. 

• Lees hier meer over het Cultureghem Festival 2023.
• Bekijk hier het filmpje van het Cultureghem festival 2024.

Kennisdeling

De jaarlijkse sectordag van Kunstenpunt en Het TheaterFestival wordt in 2024 een tweedaagse van 9 tot 10 september. We ontsluiten via de open space technology methodiek samen met het publiek een begeleidingstraject van drie jaar. De centrale vraag waarop we werken is ‘Macht herverdelen?!’. 

• Hier vind je alle info over Open Space met Cultureghem in het Theaterfestival.

Op 17 september 2024 nodigen de partners van het netwerktraject HowToOmta (Cultureghem, Park Poetik. S.M.A.K., viernulvier, 30cc, Voem! en BUDA) je uit voor een publieke uitwisseling tijdens het Cultureghem festival. We wisselen graag samen met sectororganisaties uit over hoe samenwerken met vrijwilligers die zich in een administratief kwetsbare positie bevinden. We vertrekken vanuit concrete cases van de partnerorganisaties en proberen op die manier antwoorden te bieden op de meest voorkomende administratieve vragen. 

• Lees hier meer over de Netwerkdag 'een open huis voor iedereen'.

Reflecties rond een inclusief vrijwilligersbeleid: de publicatie 'Uit vrije wil, in vrije tijd' is bestemd voor wie als organisatie in de cultuur en kunstensector aan de slag gaat met vrijwilligers, vooral met zij die de toegang tot kunst en cultuur moeilijk vinden.

• Download hier de publicatie.

doelstellingen behaald voor het OMTA traject​

• Naar een strategie voor absolute culturele toegankelijkheid en participatie en een gedeelde visie over kunst en cultuur in de publieke ruimte. Het OMTA-team beslist over alle artistieke LOKET-aanvragen (er is een checklist/deelbare methodiek).​
• HOW TO OMTA methode ontwikkelen om het cultuurprogramma volledig én structureel in handen te leggen van mensen voor wie de toegang tot cultuur geen evidentie is. Het cultuurcomité. Via workshops visual thinking, het Cultureghem festival en culturele uitstappen, de adviesgroep voor SMAK.​
• 5 culturele partners vormen een lerend netwerk die uitwisselen over hun eigen vrijwilligerswerkingen, hoe die zo divers en inclusief mogelijk te maken, methodieken en inspiratie met elkaar delen en de OMTA methodiek af te stemmen op hun eigen werking. Buddy traject en lerend netwerkmoment met Demos.​
• (sociaal) Culturele organisaties in de Vlaamse gemeenschap inspireren. Borgen van het lerend netwerk en het totaal traject (Demos) via diverse oututputs.